Wychowanie

Źródło pedagogiki

Dotarcie do materialnego przedmiotu badania w naukach nie jest bezpośrednie, lecz polega na opracowaniu materiałów, z któ­rych formułuje się stwierdzenia faktów i ustala się związki mię­dzy nimi. Podobnie postępuje się w pedagogice, która dla usta­lenia faktów wychowawczych musi czerpać swój materiał z róż­nych źródeł, aby opracować go dla swoich działów pedagogiki praktycznej, opisowej, normatywnej i teoretycznej. Do tych licz­nych źródeł, z których pedagogika współczesna korzysta, należą: a) przede wszystkim wszelkiego rodzaju praktyka wychowawcza z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi, wykonywana w domach ro­dzinnych, zakładach opiekuńczych, szkołach, organizacjach i in­stytucjach wychowawczych, tak, że do materiałów, dostarcza­nych z tego źródła pedagogice zaliczyć trzeba zwyczaje i oby­czaje postępowania z wychowankami, stosunki i urządzenia, me­tody i techniki wychowawcze wraz z poglądami i opiniami, które działają wśród rodziców, nauczycieli i wychowawców; b) obok czynnej praktyki wypływa jako drugie źródło materiałów peda­gogicznych bierne doświadczenie empiryczne, związane z prze­żywaniem i refleksją, obserwacją i badaniem zjawisk wycho­wawczych, w związku z czym każdy z ludzi wychowywany przez innych ma doświadczenie osobiste z własnego życia, podobnie nauczyciele posiadają doświadczenie zawodowe, a badacze zja­wisk, związanych z wychowaniem, wytwarzają doświadczenie naukowe, składające się na całość empirii pedagogicznej, która zawiera się we wspomnieniach, pamiętnikach, dzienniczkach mło­dzieży, listach, dokumentach historycznych i badawczych; c) w dziedzinie normatywnej pedagogika współczesna musi wykorzy­stać jako swe trzecie źródło materiałów ideologie wszelkiego ro­dzaju, odnoszące się do wychowania w postaci filozofii warto­ści, światopoglądów, idei społecznopolitycznych, czy idei kultu­ralnych, wyrażanych w dziełach sztuki pięknej, szczególnie lite­ratury i malarstwa, d) Natomiast teoria rozwoju człowieka nie tylko czerpie materiał z praktyki i empirii pedagogicznej, lecz korzystając także z ideologii wychowawczej musi posługiwać się materiałem, zaczerpniętym z czwartego źródła, którym są wszy­stkie teorie, dotyczące istoty, natury i istnienia człowieka, jak teorie biologiczne, psychologiczne, socjologiczne, filozoficzne czy teologiczne, aby z tego materiału teoretycznego zbudować zgodną z doświadczeniem i praktyką wychowawczą wiedzę o rozwoju wszechstronnym człowieka. . Opracowywanie faktów z materiałów, dostarczanych przez obfite źródła praktyki i empirii pedagogicznej, ideologii i teorii o naturze i życiu człowieka, prowadzi i w pedagogice do groma­dzenia całości wiedzy o wychowaniu i rozwoju człowieka. Każdy dział w pedagogice wytwarza właściwy sobie rodzaj wiedzy pe­dagogicznej, na skutek czego mamy: a) wiedzę praktyczną o działaniach, metodach, środkach wychowania i nauczania, czyli o tym, jak skutecznie można wychowywać, b) wiedzę empirycz­ną o zjawiskach, ich przebiegu, przyczynach oraz skutkach, a więc znajomość tego, co się dzieje w procesach rozwoju i wy­chowania, c) wiedzę normatywną o celach, ideałach, wartościach i ocenach wyników wychowania, czyli o tym, co powinno być zrealizowane we właściwie prowadzonym wychowaniu oraz d) wiedzę teoretyczną, wyjaśniającą całą rzeczywistość wycho­wawczą, na którą składają się działania wychowawców, proces rozwoju człowieka i doskonałość, jaką on ma osiągnąć. Nieza­leżnie od rodzaju wiedzy pedagogicznej jej wartość użytkowa i prawdziwość poznawcza wynika zawsze ze sposobu opracowa­nia materiału, z którego wiedza ta ma powstać. Pod względem więc opracowania faktów należy odróżnić wiedzę jednostkową od społecznej oraz od wiedzy naukowej. Pierwsza tworzona jest przez jednostki czasem o genialnej intuicji wychowawczej, ale najczęściej ma ona charakter subiektywny, ograniczony do przypadkowych i fragmentarycznych doświadczeń bezkrytycz­nie uogólnionych. Dlatego też wiedza społeczna o wychowaniu może mieć większą wartość, ponieważ wyraża pewną tradycję i doświadczenie zbiorowe, przekazywane z pokolenia na poko­lenie w środowiskach rodzinnych lub lokalnych. Jednakże wie­dza potoczna o wychowaniu często zawiera przesądy i zabobony, a jej mądrość ludowa, zawarta w przysłowiach, jest niepewna, bo zawsze prawie spotyka swe kontrprzysłowie, np. „z kim przestajesz, takim się stajesz", ale „dobrego karczma nie ze­psuje, a złego kościół nie naprawi". Stąd też najwyższą wartość poznawczą i praktyczną posiada wiedza naukowa, która powsta­je na drodze systematycznego i logicznie poprawnego opraco­wania materiału faktów, wydobywanego z różnych źródeł po­znania pedagogicznego przy pomocy ściśle określonych metod badania, dostosowanych do właściwego sobie przedmiotu bada­nego. Ponieważ pedagogika swą podbudową przyrodniczą należy częściowo tylko do nauk przyrodniczych, a głównie do humani­stycznych, dlatego też musi się posługiwać metodami badawczy­mi obydwu tych grup nauki. Metoda przyrodnicza odnosi się do bezpośredniego badania jakichś zjawisk lub ich śladów, mających charakter powtarzal­ny, typowy, czyli egzemplaryczny, a nie indywidualny. Dlatego też badanie takich zjawisk także w wychowaniu i rozwoju czło­wieka wymaga albo przyglądania się ich przebiegowi, albo ce­lowego wywoływania zjawiska i powtarzania go, albo też zlicze­nia wypadków pojawienia się tegoż zjawiska. Mamy stąd trzy ogólne grupy metod badania przyrodniczego: metody obserwa­cyjne, eksperymentalne oraz statystyczne.51 a) Obserwacyjne metody w pedagogice dotyczą albo działań wychowawców, albo zmian rozwojowych wychowanków w ich naturalnym przebiegu. Ponieważ nauczyciel lub wychowanek mogą obserwować samych siebie w zakresie przeżyć wewnętrz­nych, dążeń i wysiłków, dlatego też w badaniu psychopedago-gicznych zjawisk stosujemy obserwację introspekcyjną, umożli­wiającą wgląd w siebie. Najczęściej jednakże stosowane są metody obserwacji zachowania się jednostki badanej, czyli obser­wacja ekstrospekcyjna (łac. ekstra — na zewnątrz, specto — patrzę). Zewnętrzna obserwacja może dotyczyć albo opisu wy­padków jednostkowych (metoda kazuistyczna), albo zjawisk nienormalnych (metoda kliniczna), bądź też poszczególnych pro­cesów, jak np. zwalczania lenistwa przez wychowanka (metoda tematyczna). Wreszcie obserwacja może obejmować zespół dzieci, np. klasę szkolną podczas lekcji, wówczas taka obserwacja gru­powa może zająć się zachowaniem się kilku jednostek w zespo­le lub stosunkiem grupy klasowej do jednostek. Wszelka obser­wacja pedagogiczna samego siebie, zachowania się jednostki czy grupy może być dorywcza, systematyczna lub ciągła. Do każdego wypadku dobieramy inną technikę dokumentacyjną obserwacji, czy to w postaci notatek obserwacyjnych, notują­cych dane i przebieg faktów bez interpretacji własnej obserwa­tora, którą jako przypuszczenia należy wyodrębnić od samego opisu zdarzenia, czasem w formie systematycznie prowadzonego dziennika lub arkusza obserwacji, bądź też protokółów obserwa­cyjnych, zapisujących w sposób ciągły wszystkie możliwe szcze­góły zachowania się i wypowiedzi badanych, np. protokóły lek­cyjne. b) Eksperymentalne metody badania w pedagogice dążą do celowego wywoływania zjawisk i zmiany ich warunków, aby wykryć prawidłowości, zachodzące między nimi. Co do przed- miotu eksperymentowania może on mieć także charakter ekspe- rymentu introspekcyjnego, ekstrospekcyjnego lub grupowego. Natomiast pod względem warunków, w jakich się może ekspe- ryment pedagogiczny odbywać, rozróżnia się eksperyment na- turalny, laboratoryjny i środowiskowy. Podstawą każdego z nich jest wywoływanie reakcji przy pomocy bodźców w postaci do- branych zadań. W naturalnym eksperymencie pedagogicznym jako przeważającej metodzie stosuje się zadania nie odbiegające od zwykłych działań w szkole, czy w domu, a więc np. wprowa- dzenie nowej próbnej organizacji lekcji lub metody nauczania, nowej zabawy lub pracy (metoda sytuacyjna), zadanie w po- staci napisania wypowiedzi na jakiś temat lub danie na piśmie odpowiedzi na pytania kwestionariusza (metoda ankietowa i te- stowa badania inteligencji lub wiadomości). Laboratoryjny na- tomiast eksperyment wymaga izolacji badanego, stwarza sztucz- ne warunki, wprowadza pomiar przy pomocy instrumentów, ogranicza czas dawania odpowiedzi. Wszystko to zapewnia większą ścisłość wyników, lecz odnosi się do przebiegu zjawisk w pewien sposób zdeformowanych. Mimo to eksperymenty labo- ratoryjne badają zainteresowania i uzdolnienia uczniów (metody psychotechniczne), określają postawy i potrzeby osobowości (me- tody projekcyjne). Wreszcie eksperyment pedagogiczny może dotyczyć wpływu środowiska, np. szkolnego na wychowanka, określać jego rolę w grupie koleżeńskiej, wówczas to stosuje się metody socjometryczne, badające popularność jednostek w gru- pie, ich uznanie przez kolegów lub też odrzucenie. c) Statystyczne zaś metody badania w pedagogice zmierzają do ujęcia strony ilościowej zjawisk, mają więc charakter maso- wy (prawo wielkich liczb) i odnoszą się do jednorodnych zbio- rowości. W zbiorowościach tych występuje zróżnicowanie natu- ralnych cech, np. wzrostu dzieci tego samego wieku. Przy tym największy procent tej grupy przypada na średni wzrost, gdy niski i wysoki wskazuje mniejsze odsetki. Następuje więc w zbiorowości rozsiew cech od minimalnych do maksymalnych, układający się w krzywą zbliżoną do krzywej dzwonowej, w któ­rej średnia arytmetyczna wielkości stanowi wskaźnik staty­styczny charakteryzujący daną zbiorowość. W ten sposób metoda przeciętnych (średnia arytmetyczna, mediana — punkt wyzna­czający połowę liczebności obserwacji, modalna — punkt naj­większej liczebności w rozkładzie) uzyskuje wskaźniki, które stają się normą dla określenia, np. stopnia rozwoju fizycznego chłopców czy dziewcząt.52 Pomiar cech psychicznych lub wyni­ków badań testowych wymaga ujęcia przy pomocy punktacji, którą ustala się na podstawie skali oceny, jak np. stopni szkol­nych od 5 (bardzo dobra odpowiedź) do 2 (niedostateczna). W tym wypadku poza zwykłą statystyką procentów promowa­nych i drugorocznych uczniów można badać nie tylko stopień zmienności w liczebnościach bardzo dobrych, dobrych, dostatecz­nych i miernych uczniów, ale także zależności liczbowe pomię­dzy różnymi wielkościami, które przy pomocy metody korelacji ujawniają istniejące związki funkcjonalne wśród badanych ilo­ściowo zjawisk. Wreszcie drogą metody reprezentacyjnej można statystycznie na podstawie celowo dobranej próbki, uwzględnia­jącej procentowe rozwarstwienie zbiorowości co do płci, wieku czy orientacji politycznej przeprowadzić badanie sondażowe opi­nii publicznej, odnoszące się do całej populacji, z której próbkę losowo dobrano. Stąd też metody statystyczne są również meto­dami badawczymi, odkrywającymi nowe fakty zależności ilo­ściowej, a nie tylko sposobem opracowania danych zebranych metodą obserwacji czy eksperymentu.

Cytat Dnia!

“
Okres przekwitania

Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiączkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które się dokonują w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jaje­czek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzą tylko w samych jajnikach, dotyczą one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narządów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”