Wychowanie
Źródło pedagogiki
Dotarcie do materialnego przedmiotu badania w naukach nie jest bezpoÅ›rednie, lecz polega na opracowaniu materiałów, z któÂrych formuÅ‚uje siÄ™ stwierdzenia faktów i ustala siÄ™ zwiÄ…zki miÄ™Âdzy nimi. Podobnie postÄ™puje siÄ™ w pedagogice, która dla ustaÂlenia faktów wychowawczych musi czerpać swój materiaÅ‚ z różÂnych źródeÅ‚, aby opracować go dla swoich działów pedagogiki praktycznej, opisowej, normatywnej i teoretycznej. Do tych liczÂnych źródeÅ‚, z których pedagogika współczesna korzysta, należą: a) przede wszystkim wszelkiego rodzaju praktyka wychowawcza z dziećmi, mÅ‚odzieżą i dorosÅ‚ymi, wykonywana w domach roÂdzinnych, zakÅ‚adach opiekuÅ„czych, szkoÅ‚ach, organizacjach i inÂstytucjach wychowawczych, tak, że do materiałów, dostarczaÂnych z tego źródÅ‚a pedagogice zaliczyć trzeba zwyczaje i obyÂczaje postÄ™powania z wychowankami, stosunki i urzÄ…dzenia, meÂtody i techniki wychowawcze wraz z poglÄ…dami i opiniami, które dziaÅ‚ajÄ… wÅ›ród rodziców, nauczycieli i wychowawców; b) obok czynnej praktyki wypÅ‚ywa jako drugie źródÅ‚o materiałów pedaÂgogicznych bierne doÅ›wiadczenie empiryczne, zwiÄ…zane z przeÂżywaniem i refleksjÄ…, obserwacjÄ… i badaniem zjawisk wychoÂwawczych, w zwiÄ…zku z czym każdy z ludzi wychowywany przez innych ma doÅ›wiadczenie osobiste z wÅ‚asnego życia, podobnie nauczyciele posiadajÄ… doÅ›wiadczenie zawodowe, a badacze zjaÂwisk, zwiÄ…zanych z wychowaniem, wytwarzajÄ… doÅ›wiadczenie naukowe, skÅ‚adajÄ…ce siÄ™ na caÅ‚ość empirii pedagogicznej, która zawiera siÄ™ we wspomnieniach, pamiÄ™tnikach, dzienniczkach mÅ‚oÂdzieży, listach, dokumentach historycznych i badawczych; c) w dziedzinie normatywnej pedagogika współczesna musi wykorzyÂstać jako swe trzecie źródÅ‚o materiałów ideologie wszelkiego roÂdzaju, odnoszÄ…ce siÄ™ do wychowania w postaci filozofii wartoÂÅ›ci, Å›wiatopoglÄ…dów, idei spoÅ‚ecznopolitycznych, czy idei kultuÂralnych, wyrażanych w dzieÅ‚ach sztuki piÄ™knej, szczególnie liteÂratury i malarstwa, d) Natomiast teoria rozwoju czÅ‚owieka nie tylko czerpie materiaÅ‚ z praktyki i empirii pedagogicznej, lecz korzystajÄ…c także z ideologii wychowawczej musi posÅ‚ugiwać siÄ™ materiaÅ‚em, zaczerpniÄ™tym z czwartego źródÅ‚a, którym sÄ… wszyÂstkie teorie, dotyczÄ…ce istoty, natury i istnienia czÅ‚owieka, jak teorie biologiczne, psychologiczne, socjologiczne, filozoficzne czy teologiczne, aby z tego materiaÅ‚u teoretycznego zbudować zgodnÄ… z doÅ›wiadczeniem i praktykÄ… wychowawczÄ… wiedzÄ™ o rozwoju wszechstronnym czÅ‚owieka. . Opracowywanie faktów z materiałów, dostarczanych przez obfite źródÅ‚a praktyki i empirii pedagogicznej, ideologii i teorii o naturze i życiu czÅ‚owieka, prowadzi i w pedagogice do gromaÂdzenia caÅ‚oÅ›ci wiedzy o wychowaniu i rozwoju czÅ‚owieka. Każdy dziaÅ‚ w pedagogice wytwarza wÅ‚aÅ›ciwy sobie rodzaj wiedzy peÂdagogicznej, na skutek czego mamy: a) wiedzÄ™ praktycznÄ… o dziaÅ‚aniach, metodach, Å›rodkach wychowania i nauczania, czyli o tym, jak skutecznie można wychowywać, b) wiedzÄ™ empiryczÂnÄ… o zjawiskach, ich przebiegu, przyczynach oraz skutkach, a wiÄ™c znajomość tego, co siÄ™ dzieje w procesach rozwoju i wyÂchowania, c) wiedzÄ™ normatywnÄ… o celach, ideaÅ‚ach, wartoÅ›ciach i ocenach wyników wychowania, czyli o tym, co powinno być zrealizowane we wÅ‚aÅ›ciwie prowadzonym wychowaniu oraz d) wiedzÄ™ teoretycznÄ…, wyjaÅ›niajÄ…cÄ… caÅ‚Ä… rzeczywistość wychoÂwawczÄ…, na którÄ… skÅ‚adajÄ… siÄ™ dziaÅ‚ania wychowawców, proces rozwoju czÅ‚owieka i doskonaÅ‚ość, jakÄ… on ma osiÄ…gnąć. NiezaÂleżnie od rodzaju wiedzy pedagogicznej jej wartość użytkowa i prawdziwość poznawcza wynika zawsze ze sposobu opracowaÂnia materiaÅ‚u, z którego wiedza ta ma powstać. Pod wzglÄ™dem wiÄ™c opracowania faktów należy odróżnić wiedzÄ™ jednostkowÄ… od spoÅ‚ecznej oraz od wiedzy naukowej. Pierwsza tworzona jest przez jednostki czasem o genialnej intuicji wychowawczej, ale najczęściej ma ona charakter subiektywny, ograniczony do przypadkowych i fragmentarycznych doÅ›wiadczeÅ„ bezkrytyczÂnie uogólnionych. Dlatego też wiedza spoÅ‚eczna o wychowaniu może mieć wiÄ™kszÄ… wartość, ponieważ wyraża pewnÄ… tradycjÄ™ i doÅ›wiadczenie zbiorowe, przekazywane z pokolenia na pokoÂlenie w Å›rodowiskach rodzinnych lub lokalnych. Jednakże wieÂdza potoczna o wychowaniu czÄ™sto zawiera przesÄ…dy i zabobony, a jej mÄ…drość ludowa, zawarta w przysÅ‚owiach, jest niepewna, bo zawsze prawie spotyka swe kontrprzysÅ‚owie, np. „z kim przestajesz, takim siÄ™ stajesz", ale „dobrego karczma nie zeÂpsuje, a zÅ‚ego koÅ›ciół nie naprawi". StÄ…d też najwyższÄ… wartość poznawczÄ… i praktycznÄ… posiada wiedza naukowa, która powstaÂje na drodze systematycznego i logicznie poprawnego opracoÂwania materiaÅ‚u faktów, wydobywanego z różnych źródeÅ‚ poÂznania pedagogicznego przy pomocy Å›ciÅ›le okreÅ›lonych metod badania, dostosowanych do wÅ‚aÅ›ciwego sobie przedmiotu badaÂnego. Ponieważ pedagogika swÄ… podbudowÄ… przyrodniczÄ… należy częściowo tylko do nauk przyrodniczych, a głównie do humaniÂstycznych, dlatego też musi siÄ™ posÅ‚ugiwać metodami badawczyÂmi obydwu tych grup nauki. Metoda przyrodnicza odnosi siÄ™ do bezpoÅ›redniego badania jakichÅ› zjawisk lub ich Å›ladów, majÄ…cych charakter powtarzalÂny, typowy, czyli egzemplaryczny, a nie indywidualny. Dlatego też badanie takich zjawisk także w wychowaniu i rozwoju czÅ‚oÂwieka wymaga albo przyglÄ…dania siÄ™ ich przebiegowi, albo ceÂlowego wywoÅ‚ywania zjawiska i powtarzania go, albo też zliczeÂnia wypadków pojawienia siÄ™ tegoż zjawiska. Mamy stÄ…d trzy ogólne grupy metod badania przyrodniczego: metody obserwaÂcyjne, eksperymentalne oraz statystyczne.51 a) Obserwacyjne metody w pedagogice dotyczÄ… albo dziaÅ‚aÅ„ wychowawców, albo zmian rozwojowych wychowanków w ich naturalnym przebiegu. Ponieważ nauczyciel lub wychowanek mogÄ… obserwować samych siebie w zakresie przeżyć wewnÄ™trzÂnych, dążeÅ„ i wysiÅ‚ków, dlatego też w badaniu psychopedago-gicznych zjawisk stosujemy obserwacjÄ™ introspekcyjnÄ…, umożliÂwiajÄ…cÄ… wglÄ…d w siebie. Najczęściej jednakże stosowane sÄ… metody obserwacji zachowania siÄ™ jednostki badanej, czyli obserÂwacja ekstrospekcyjna (Å‚ac. ekstra — na zewnÄ…trz, specto — patrzÄ™). ZewnÄ™trzna obserwacja może dotyczyć albo opisu wyÂpadków jednostkowych (metoda kazuistyczna), albo zjawisk nienormalnych (metoda kliniczna), bÄ…dź też poszczególnych proÂcesów, jak np. zwalczania lenistwa przez wychowanka (metoda tematyczna). Wreszcie obserwacja może obejmować zespół dzieci, np. klasÄ™ szkolnÄ… podczas lekcji, wówczas taka obserwacja gruÂpowa może zająć siÄ™ zachowaniem siÄ™ kilku jednostek w zespoÂle lub stosunkiem grupy klasowej do jednostek. Wszelka obserÂwacja pedagogiczna samego siebie, zachowania siÄ™ jednostki czy grupy może być dorywcza, systematyczna lub ciÄ…gÅ‚a. Do każdego wypadku dobieramy innÄ… technikÄ™ dokumentacyjnÄ… obserwacji, czy to w postaci notatek obserwacyjnych, notujÄ…Âcych dane i przebieg faktów bez interpretacji wÅ‚asnej obserwaÂtora, którÄ… jako przypuszczenia należy wyodrÄ™bnić od samego opisu zdarzenia, czasem w formie systematycznie prowadzonego dziennika lub arkusza obserwacji, bÄ…dź też protokółów obserwaÂcyjnych, zapisujÄ…cych w sposób ciÄ…gÅ‚y wszystkie możliwe szczeÂgóły zachowania siÄ™ i wypowiedzi badanych, np. protokóły lekÂcyjne. b) Eksperymentalne metody badania w pedagogice dążą do celowego wywoÅ‚ywania zjawisk i zmiany ich warunków, aby wykryć prawidÅ‚owoÅ›ci, zachodzÄ…ce miÄ™dzy nimi. Co do przed- miotu eksperymentowania może on mieć także charakter ekspe- rymentu introspekcyjnego, ekstrospekcyjnego lub grupowego. Natomiast pod wzglÄ™dem warunków, w jakich siÄ™ może ekspe- ryment pedagogiczny odbywać, rozróżnia siÄ™ eksperyment na- turalny, laboratoryjny i Å›rodowiskowy. PodstawÄ… każdego z nich jest wywoÅ‚ywanie reakcji przy pomocy bodźców w postaci do- branych zadaÅ„. W naturalnym eksperymencie pedagogicznym jako przeważajÄ…cej metodzie stosuje siÄ™ zadania nie odbiegajÄ…ce od zwykÅ‚ych dziaÅ‚aÅ„ w szkole, czy w domu, a wiÄ™c np. wprowa- dzenie nowej próbnej organizacji lekcji lub metody nauczania, nowej zabawy lub pracy (metoda sytuacyjna), zadanie w po- staci napisania wypowiedzi na jakiÅ› temat lub danie na piÅ›mie odpowiedzi na pytania kwestionariusza (metoda ankietowa i te- stowa badania inteligencji lub wiadomoÅ›ci). Laboratoryjny na- tomiast eksperyment wymaga izolacji badanego, stwarza sztucz- ne warunki, wprowadza pomiar przy pomocy instrumentów, ogranicza czas dawania odpowiedzi. Wszystko to zapewnia wiÄ™kszÄ… Å›cisÅ‚ość wyników, lecz odnosi siÄ™ do przebiegu zjawisk w pewien sposób zdeformowanych. Mimo to eksperymenty labo- ratoryjne badajÄ… zainteresowania i uzdolnienia uczniów (metody psychotechniczne), okreÅ›lajÄ… postawy i potrzeby osobowoÅ›ci (me- tody projekcyjne). Wreszcie eksperyment pedagogiczny może dotyczyć wpÅ‚ywu Å›rodowiska, np. szkolnego na wychowanka, okreÅ›lać jego rolÄ™ w grupie koleżeÅ„skiej, wówczas to stosuje siÄ™ metody socjometryczne, badajÄ…ce popularność jednostek w gru- pie, ich uznanie przez kolegów lub też odrzucenie. c) Statystyczne zaÅ› metody badania w pedagogice zmierzajÄ… do ujÄ™cia strony iloÅ›ciowej zjawisk, majÄ… wiÄ™c charakter maso- wy (prawo wielkich liczb) i odnoszÄ… siÄ™ do jednorodnych zbio- rowoÅ›ci. W zbiorowoÅ›ciach tych wystÄ™puje zróżnicowanie natu- ralnych cech, np. wzrostu dzieci tego samego wieku. Przy tym najwiÄ™kszy procent tej grupy przypada na Å›redni wzrost, gdy niski i wysoki wskazuje mniejsze odsetki. NastÄ™puje wiÄ™c w zbiorowoÅ›ci rozsiew cech od minimalnych do maksymalnych, ukÅ‚adajÄ…cy siÄ™ w krzywÄ… zbliżonÄ… do krzywej dzwonowej, w któÂrej Å›rednia arytmetyczna wielkoÅ›ci stanowi wskaźnik statyÂstyczny charakteryzujÄ…cy danÄ… zbiorowość. W ten sposób metoda przeciÄ™tnych (Å›rednia arytmetyczna, mediana — punkt wyznaÂczajÄ…cy poÅ‚owÄ™ liczebnoÅ›ci obserwacji, modalna — punkt najÂwiÄ™kszej liczebnoÅ›ci w rozkÅ‚adzie) uzyskuje wskaźniki, które stajÄ… siÄ™ normÄ… dla okreÅ›lenia, np. stopnia rozwoju fizycznego chÅ‚opców czy dziewczÄ…t.52 Pomiar cech psychicznych lub wyniÂków badaÅ„ testowych wymaga ujÄ™cia przy pomocy punktacji, którÄ… ustala siÄ™ na podstawie skali oceny, jak np. stopni szkolÂnych od 5 (bardzo dobra odpowiedź) do 2 (niedostateczna). W tym wypadku poza zwykÅ‚Ä… statystykÄ… procentów promowaÂnych i drugorocznych uczniów można badać nie tylko stopieÅ„ zmiennoÅ›ci w liczebnoÅ›ciach bardzo dobrych, dobrych, dostateczÂnych i miernych uczniów, ale także zależnoÅ›ci liczbowe pomiÄ™Âdzy różnymi wielkoÅ›ciami, które przy pomocy metody korelacji ujawniajÄ… istniejÄ…ce zwiÄ…zki funkcjonalne wÅ›ród badanych iloÂÅ›ciowo zjawisk. Wreszcie drogÄ… metody reprezentacyjnej można statystycznie na podstawie celowo dobranej próbki, uwzglÄ™dniaÂjÄ…cej procentowe rozwarstwienie zbiorowoÅ›ci co do pÅ‚ci, wieku czy orientacji politycznej przeprowadzić badanie sondażowe opiÂnii publicznej, odnoszÄ…ce siÄ™ do caÅ‚ej populacji, z której próbkÄ™ losowo dobrano. StÄ…d też metody statystyczne sÄ… również metoÂdami badawczymi, odkrywajÄ…cymi nowe fakty zależnoÅ›ci iloÂÅ›ciowej, a nie tylko sposobem opracowania danych zebranych metodÄ… obserwacji czy eksperymentu. SprawdŸ ofertê na litery reklamowe od tej agencji reklamowej“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiÄ…czkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które siÄ™ dokonujÄ… w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeÂczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzÄ… tylko w samych jajnikach, dotyczÄ… one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narzÄ…dów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”