Wychowanie

Pedagogika jako nauka

Poznanie pedagogiki jako nauki o wychowaniu wymaga naj­pierw podejścia metodologicznego, które wyjaśnia co to za nau­ka, jaki jest jej charakter naukowy, zanim określi się dokładniej jej przedmiot, czyli wychowanie, którym się pedagogika zajmuje. Metodologia ogólna nauki, naukoznawstwo określa wszelką nau­kę jako społecznie zorganizowaną działalność poznawczą ludzi, która systematycznie stawia i metodycznie, w sposób przemyśla­ny rozwiązuje problemy (pytania wymagające operacji poznaw­czych, zebrania materiału i jego opracowania) tak teoretyczne (pojęciowo wyjaśniające dane zjawiska), jak praktyczne (skutecz­nie ułatwiające działanie).9 Stawianie problemów w naukach wymaga specjalnego języka naukowego, czyli terminologii jako zespołu nazw o ściśle ustalonym znaczeniu w zależności od cha­rakteru teoretycznego, czy praktycznego danej nauki. Dlatego w metodologicznym poznaniu pedagogiki jako nauki będziemy zaczynali od jej podstawowego narzędzia, jakim jest terminolo­gia tak podstawowa jak i dalsza oraz próby określenia jej cha­rakteru naukowego. W naukowym traktowaniu spraw wychowania stosujemy dwa podstawowe terminy: pedagogia i pedagogika. Obydwa pochodzą od wyrazu greckiego paidagogos, znaczącego niewolnika w Grecji starożytnej, którego zadaniem było odprowadzanie chłopców wolnych obywateli greckich na miejsce ćwiczeń fizycznych, zwa­ne palestrą. Paidagogos etymologicznie oznacza „prowadzący chłopca",10 początkowo fizycznie, następnie prowadzący go mo­ralnie i duchowo. Instytucja paidagogosów wynikała z właściwości kultu reli­gijnego Greków, polegającego na agonistyce, czyli współzawod­nictwie w zapasach fizycznych (zwanych agone) ku czci bóstwa Co cztery lata odbywały się ogólnogreckie zapasy olimpijskie na cześć Zeusa. Chłopcy więc pod opieką paidagogosów przygoto­wywali się do takich zawodów religijnych, młodzieńcy zaś ćwi­czyli na gimnazjonach pentathlon, pięciobój w skoku, biegu, rzu­cie dyskiem i oszczepem oraz mocowaniu się. W ten sposób wy­chowanie fizyczne dało początek opiece pedagogicznej i wycho­waniu u Greków. Z rozwojem kultury, szczególnie w Atenach, zadaniem paidagogosa stało się nauczanie początków pisania i czy­tania, recytowania wyjątków z epopei narodowych Homera Ilia­dy i Odysei, wpojenie chłopcu zasad moralnych, np. poszanowania starców. Paidagogos z opiekuna na boisku przemienił się w nau-czyciela-wychowawcę, jego czynności obejmowały nie tylko opie­kę fizyczną, ale także kształcenie umysłowe i prowadzenie du-chowomoralne, czyli wychowanie. Całość tych zabiegów wokół osoby chłopca poczęto nazywać paidagogija. Stąd podstawowy termin pedagogia oznacza samo dzieło wychowywania, zespół czynności i umiejętności wychowawczych, np. pedagogia domo­wa, szkolna, Kościoła. Stąd pedagogia może być albo twórczym działaniem na dzieci i młodzież, płynącym z talentu wychowawcy, albo rzemieślni­czym naśladowaniem wzorów postępowania, zależnym od naby­tej wprawy i rutyny. W pierwszym wypadku praktyczne wy­chowywanie graniczy ze sztuką, a nawet staje się „sztuką sztuk", gdyż działa w trudnym materiale ludzkim, który przejawia dą­żenie do samodzielności, w drugim natomiast jest techniką po­stępowania z dziećmi lub młodzieżą, techniką pedagogiczną, którą można przekazać innym w kształceniu kadydatów na wycho­wawców. Natomiast przy kupnie paidagogosa żądano od niego znajo­mości swego zawodu, wiadomości o wskazówkach postępowania z dziećmi i o technice wychowywania, słowem wymagano jakiejś podstawowej wiedzy o wychowaniu, co nazywano wyrażeniem paidagogike techne. Od tego wyrażenia pochodzi w językach europejskich nazwa pedagogika na oznaczenie teoretycznej wie­dzy i nauki o wychowaniu. Wprawdzie w rozumieniu greckim pedagogika nie była nauką jako zbiór poglądów (gr. logia od legein — zbierać, mówić) jak mitologia, teologia, które z czasem wiązano z wyrazem logos, oznaczającym słowo, myśl (np. geolo­gia, socjologia), ani nie była nauką opisującą tylko, jak geografia, historiografia (gr. grajo — piszę) lecz w rzędzie takich nauk jak matematyka, czy logika, gramatyka, znaczyła refleksję nad dzia­łaniem w danym wypadku wychowawczym, Refleksja ta pocho­dzi z potrzeb działania, ale także wraca do niego, ponieważ ma swoje zastosowanie w działaniu. W związku z tym w pedagogice jako nauce zachodzi ścisły związek między teorią i praktyką. Teo­ria rozwiązuje problemy dostarczone przez praktykę, ale skute­czność rozwiązań teoretycznych wykazuje ostatecznie prakty­ka. Refleksja więc występująca w pedagogice może być bardziej teoretyczna, gdy rozważa całość zjawisk wychowawczych, zwią­zanych z rozwojem człowieka, warunkami tego rozwoju oraz ce­lami, które rozwój przy pomocy działań wychowawców powinien osiągnąć, albo też refleksja ta może stać się bardziej praktyczna, gdy dotyczy treści działania wychowawczego i jego metod oraz środków zapewniających jej skuteczność.12 Pedagogika jest więc nauką, której przedmiot stanowi sprawa praktycznej pedagogii wszelkiego rodzaju (sztuki i techniki wy­chowania) czyli wychowawczego prowadzenia dzieci, młodzieży oraz oddziaływania na rozwój ludzi dorosłych. Pedagogika współczesna zatrzymuje swą historyczną nazwę, chociaż etymologicznie odnosi się właściwie do wychowania dzieci, stąd też obok pedagogiki jako działu dziecięcego, trzeba wymie­niać hebagogikę 13 jako dział o wychowaniu młodzieży oraz an-dragogikę,14 obejmującą oświatę i wychowanie dorosłych wraz z gerontagogiką,15 czyli pedagogiką starszego wieku. Pedagogika obecnie bardzo się rozrosła, obejmując wszechstronny rozwój człowieka i jego życie od dzieciństwa i młodości po dojrzałość i starość. Stąd też dla ściślejszego określenia nauki o całkowitym rozwoju człowieka można używać terminu antropagogia i antro-pagogika,16 chociaż terminy te sumowałyby tylko odcinki rozwo­ju człowieka, a więc pedagogiki dzieci, młodzieży, dorosłych czy emerytów. Pozostawałaby na uboczu jeszcze masa oddzielnych spraw pedagogiki praktycznej, szczególnie różnych instytucji, jak pedagogika przedszkolna, pedagogika szkoły, pedagogika zawo­dowa, pedagogika uniwersytecka, czy z szerszych stosunków mię­dzyludzkich pedagogika społeczna, pedagogika przemysłowa, pe­dagogika rolnicza, wojskowa, lecznicza, pedagogika pracy kultu­ralno-oświatowej, pedagogika wczasów,17 a nawet pedagogika po­dwórkowa.18 Takie rozbicie współczesnej pedagogiki uważa się czasami za objaw jej kryzysu, żąda się jej scalenia, do czego można posłużyć się terminem, obejmującym całość pedagogiki rozwoju człowieka i pedagogiki stosowanej w instytucjach, mia­nowicie pedagologia jako nauka o całkowitym rozwoju człowie­ka, który nigdy nie przestaje być przecież dzieckiem własnych rodziców, własnej epoki, własnego narodu, a także dzieckiem Boga, czy chce tego, czy nie. W dziedzinie praktycznego działania wychowawców, objętej także przez refleksję pedagologiczną (lub pedagogiczną), występu­je również podstawowa terminologia, posługująca się wyrazami przejętymi z języka potocznego, jak wychowanie, nauczanie i kształcenie. Okazuje się, że są one łatwe w użyciu praktycz­nym, ale trudne do zdefiniowania, ponieważ między nimi wystę­pują liczne stosunki międzyzakresowe tych pojęć (nadrzędność i podrzędność, podprzeciwieństwo, czyli częściowe zachodzenie na siebie wychowania i nauczania oraz stosunek krzyżowania, po­nieważ kształcenie jest niezależne od wychowania i nauczania, chociaż w nich zachodzi) nie występuje jednak ani równoważ­ność, ani sprzeczność lub przeciwieństwo między nimi.19 Jeśli się zaś weźmie pod uwagę, że obok wychowania w praktyce wy­stępuje samowychowanie, a obok kształcenia samokształcenie, w nauczaniu zaś musimy się liczyć z procesem uczenia się u ucz­nia, wobec tego pojęcia te nie dadzą się uściślić jako terminy naukowe i trzeba je osobno analizować jako przedmiot pedago­giki w ramach praktycznych działań wychowawczych koniecz­nych dla prawidłowego rozwoju wychowanka. Wprawdzie pró­buje się na Zachodzie wprowadzić ściślejszy termin formacja, obejmujący jakby łącznie wychowanie, nauczanie i kształcenie mówiąc o formacji intelektualnej, duchowej, dyscyplinarnej lub liturgicznej, jak to czynią dokumenty soborowe. Jednakże zna­czy to to samo, co wychowanie umysłowe, duchowe, karności lub wychowanie do liturgii czy wychowanie przez liturgię. Tam więc, gdzie chodzi o wychowanie do odbioru czegoś lub wychowanie przez przeżywanie czegoś (np. muzyki), tam próbuje się używać wyrazu edukacja, np. edukacja filmowa, edukacja teatralna lub muzyczna. W wychowaniu chrześcijańskim zaś, gdy podkreśla się wpływy wychowawcze czegoś budujące duchowo wychowan­ków, używa się wyrazu apostolat, np. apostolat prasy, teatru, fil­mu. Z tego przeglądu pojęć podstawowych w pedagogice, a do­tyczących działań wychowawczych, widać jak przedmiot jej ba­dań jest złożony, wieloaspektowy, a przy tym zmieniający się rozwojowo tak, że wychowanie nie nadaje się do prostego zde­finiowania.

Cytat Dnia!

“
Okres przekwitania

Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiączkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które się dokonują w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jaje­czek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzą tylko w samych jajnikach, dotyczą one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narządów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”