Wychowanie
Pedagogika jako nauka
Poznanie pedagogiki jako nauki o wychowaniu wymaga najÂpierw podejÅ›cia metodologicznego, które wyjaÅ›nia co to za nauÂka, jaki jest jej charakter naukowy, zanim okreÅ›li siÄ™ dokÅ‚adniej jej przedmiot, czyli wychowanie, którym siÄ™ pedagogika zajmuje. Metodologia ogólna nauki, naukoznawstwo okreÅ›la wszelkÄ… nauÂkÄ™ jako spoÅ‚ecznie zorganizowanÄ… dziaÅ‚alność poznawczÄ… ludzi, która systematycznie stawia i metodycznie, w sposób przemyÅ›laÂny rozwiÄ…zuje problemy (pytania wymagajÄ…ce operacji poznawÂczych, zebrania materiaÅ‚u i jego opracowania) tak teoretyczne (pojÄ™ciowo wyjaÅ›niajÄ…ce dane zjawiska), jak praktyczne (skuteczÂnie uÅ‚atwiajÄ…ce dziaÅ‚anie).9 Stawianie problemów w naukach wymaga specjalnego jÄ™zyka naukowego, czyli terminologii jako zespoÅ‚u nazw o Å›ciÅ›le ustalonym znaczeniu w zależnoÅ›ci od chaÂrakteru teoretycznego, czy praktycznego danej nauki. Dlatego w metodologicznym poznaniu pedagogiki jako nauki bÄ™dziemy zaczynali od jej podstawowego narzÄ™dzia, jakim jest terminoloÂgia tak podstawowa jak i dalsza oraz próby okreÅ›lenia jej chaÂrakteru naukowego. W naukowym traktowaniu spraw wychowania stosujemy dwa podstawowe terminy: pedagogia i pedagogika. Obydwa pochodzÄ… od wyrazu greckiego paidagogos, znaczÄ…cego niewolnika w Grecji starożytnej, którego zadaniem byÅ‚o odprowadzanie chÅ‚opców wolnych obywateli greckich na miejsce ćwiczeÅ„ fizycznych, zwaÂne palestrÄ…. Paidagogos etymologicznie oznacza „prowadzÄ…cy chÅ‚opca",10 poczÄ…tkowo fizycznie, nastÄ™pnie prowadzÄ…cy go moÂralnie i duchowo. Instytucja paidagogosów wynikaÅ‚a z wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci kultu reliÂgijnego Greków, polegajÄ…cego na agonistyce, czyli współzawodÂnictwie w zapasach fizycznych (zwanych agone) ku czci bóstwa Co cztery lata odbywaÅ‚y siÄ™ ogólnogreckie zapasy olimpijskie na cześć Zeusa. ChÅ‚opcy wiÄ™c pod opiekÄ… paidagogosów przygotoÂwywali siÄ™ do takich zawodów religijnych, mÅ‚odzieÅ„cy zaÅ› ćwiÂczyli na gimnazjonach pentathlon, piÄ™ciobój w skoku, biegu, rzuÂcie dyskiem i oszczepem oraz mocowaniu siÄ™. W ten sposób wyÂchowanie fizyczne daÅ‚o poczÄ…tek opiece pedagogicznej i wychoÂwaniu u Greków. Z rozwojem kultury, szczególnie w Atenach, zadaniem paidagogosa staÅ‚o siÄ™ nauczanie poczÄ…tków pisania i czyÂtania, recytowania wyjÄ…tków z epopei narodowych Homera IliaÂdy i Odysei, wpojenie chÅ‚opcu zasad moralnych, np. poszanowania starców. Paidagogos z opiekuna na boisku przemieniÅ‚ siÄ™ w nau-czyciela-wychowawcÄ™, jego czynnoÅ›ci obejmowaÅ‚y nie tylko opieÂkÄ™ fizycznÄ…, ale także ksztaÅ‚cenie umysÅ‚owe i prowadzenie du-chowomoralne, czyli wychowanie. CaÅ‚ość tych zabiegów wokół osoby chÅ‚opca poczÄ™to nazywać paidagogija. StÄ…d podstawowy termin pedagogia oznacza samo dzieÅ‚o wychowywania, zespół czynnoÅ›ci i umiejÄ™tnoÅ›ci wychowawczych, np. pedagogia domoÂwa, szkolna, KoÅ›cioÅ‚a. StÄ…d pedagogia może być albo twórczym dziaÅ‚aniem na dzieci i mÅ‚odzież, pÅ‚ynÄ…cym z talentu wychowawcy, albo rzemieÅ›lniÂczym naÅ›ladowaniem wzorów postÄ™powania, zależnym od nabyÂtej wprawy i rutyny. W pierwszym wypadku praktyczne wyÂchowywanie graniczy ze sztukÄ…, a nawet staje siÄ™ „sztukÄ… sztuk", gdyż dziaÅ‚a w trudnym materiale ludzkim, który przejawia dÄ…Âżenie do samodzielnoÅ›ci, w drugim natomiast jest technikÄ… poÂstÄ™powania z dziećmi lub mÅ‚odzieżą, technikÄ… pedagogicznÄ…, którÄ… można przekazać innym w ksztaÅ‚ceniu kadydatów na wychoÂwawców. Natomiast przy kupnie paidagogosa żądano od niego znajoÂmoÅ›ci swego zawodu, wiadomoÅ›ci o wskazówkach postÄ™powania z dziećmi i o technice wychowywania, sÅ‚owem wymagano jakiejÅ› podstawowej wiedzy o wychowaniu, co nazywano wyrażeniem paidagogike techne. Od tego wyrażenia pochodzi w jÄ™zykach europejskich nazwa pedagogika na oznaczenie teoretycznej wieÂdzy i nauki o wychowaniu. Wprawdzie w rozumieniu greckim pedagogika nie byÅ‚a naukÄ… jako zbiór poglÄ…dów (gr. logia od legein — zbierać, mówić) jak mitologia, teologia, które z czasem wiÄ…zano z wyrazem logos, oznaczajÄ…cym sÅ‚owo, myÅ›l (np. geoloÂgia, socjologia), ani nie byÅ‚a naukÄ… opisujÄ…cÄ… tylko, jak geografia, historiografia (gr. grajo — piszÄ™) lecz w rzÄ™dzie takich nauk jak matematyka, czy logika, gramatyka, znaczyÅ‚a refleksjÄ™ nad dziaÂÅ‚aniem w danym wypadku wychowawczym, Refleksja ta pochoÂdzi z potrzeb dziaÅ‚ania, ale także wraca do niego, ponieważ ma swoje zastosowanie w dziaÅ‚aniu. W zwiÄ…zku z tym w pedagogice jako nauce zachodzi Å›cisÅ‚y zwiÄ…zek miÄ™dzy teoriÄ… i praktykÄ…. TeoÂria rozwiÄ…zuje problemy dostarczone przez praktykÄ™, ale skuteÂczność rozwiÄ…zaÅ„ teoretycznych wykazuje ostatecznie praktyÂka. Refleksja wiÄ™c wystÄ™pujÄ…ca w pedagogice może być bardziej teoretyczna, gdy rozważa caÅ‚ość zjawisk wychowawczych, zwiÄ…Âzanych z rozwojem czÅ‚owieka, warunkami tego rozwoju oraz ceÂlami, które rozwój przy pomocy dziaÅ‚aÅ„ wychowawców powinien osiÄ…gnąć, albo też refleksja ta może stać siÄ™ bardziej praktyczna, gdy dotyczy treÅ›ci dziaÅ‚ania wychowawczego i jego metod oraz Å›rodków zapewniajÄ…cych jej skuteczność.12 Pedagogika jest wiÄ™c naukÄ…, której przedmiot stanowi sprawa praktycznej pedagogii wszelkiego rodzaju (sztuki i techniki wyÂchowania) czyli wychowawczego prowadzenia dzieci, mÅ‚odzieży oraz oddziaÅ‚ywania na rozwój ludzi dorosÅ‚ych. Pedagogika współczesna zatrzymuje swÄ… historycznÄ… nazwÄ™, chociaż etymologicznie odnosi siÄ™ wÅ‚aÅ›ciwie do wychowania dzieci, stÄ…d też obok pedagogiki jako dziaÅ‚u dzieciÄ™cego, trzeba wymieÂniać hebagogikÄ™ 13 jako dziaÅ‚ o wychowaniu mÅ‚odzieży oraz an-dragogikÄ™,14 obejmujÄ…cÄ… oÅ›wiatÄ™ i wychowanie dorosÅ‚ych wraz z gerontagogikÄ…,15 czyli pedagogikÄ… starszego wieku. Pedagogika obecnie bardzo siÄ™ rozrosÅ‚a, obejmujÄ…c wszechstronny rozwój czÅ‚owieka i jego życie od dzieciÅ„stwa i mÅ‚odoÅ›ci po dojrzaÅ‚ość i starość. StÄ…d też dla Å›ciÅ›lejszego okreÅ›lenia nauki o caÅ‚kowitym rozwoju czÅ‚owieka można używać terminu antropagogia i antro-pagogika,16 chociaż terminy te sumowaÅ‚yby tylko odcinki rozwoÂju czÅ‚owieka, a wiÄ™c pedagogiki dzieci, mÅ‚odzieży, dorosÅ‚ych czy emerytów. PozostawaÅ‚aby na uboczu jeszcze masa oddzielnych spraw pedagogiki praktycznej, szczególnie różnych instytucji, jak pedagogika przedszkolna, pedagogika szkoÅ‚y, pedagogika zawoÂdowa, pedagogika uniwersytecka, czy z szerszych stosunków miÄ™Âdzyludzkich pedagogika spoÅ‚eczna, pedagogika przemysÅ‚owa, peÂdagogika rolnicza, wojskowa, lecznicza, pedagogika pracy kultuÂralno-oÅ›wiatowej, pedagogika wczasów,17 a nawet pedagogika poÂdwórkowa.18 Takie rozbicie współczesnej pedagogiki uważa siÄ™ czasami za objaw jej kryzysu, żąda siÄ™ jej scalenia, do czego można posÅ‚użyć siÄ™ terminem, obejmujÄ…cym caÅ‚ość pedagogiki rozwoju czÅ‚owieka i pedagogiki stosowanej w instytucjach, miaÂnowicie pedagologia jako nauka o caÅ‚kowitym rozwoju czÅ‚owieÂka, który nigdy nie przestaje być przecież dzieckiem wÅ‚asnych rodziców, wÅ‚asnej epoki, wÅ‚asnego narodu, a także dzieckiem Boga, czy chce tego, czy nie. W dziedzinie praktycznego dziaÅ‚ania wychowawców, objÄ™tej także przez refleksjÄ™ pedagologicznÄ… (lub pedagogicznÄ…), wystÄ™puÂje również podstawowa terminologia, posÅ‚ugujÄ…ca siÄ™ wyrazami przejÄ™tymi z jÄ™zyka potocznego, jak wychowanie, nauczanie i ksztaÅ‚cenie. Okazuje siÄ™, że sÄ… one Å‚atwe w użyciu praktyczÂnym, ale trudne do zdefiniowania, ponieważ miÄ™dzy nimi wystÄ™ÂpujÄ… liczne stosunki miÄ™dzyzakresowe tych pojęć (nadrzÄ™dność i podrzÄ™dność, podprzeciwieÅ„stwo, czyli częściowe zachodzenie na siebie wychowania i nauczania oraz stosunek krzyżowania, poÂnieważ ksztaÅ‚cenie jest niezależne od wychowania i nauczania, chociaż w nich zachodzi) nie wystÄ™puje jednak ani równoważÂność, ani sprzeczność lub przeciwieÅ„stwo miÄ™dzy nimi.19 JeÅ›li siÄ™ zaÅ› weźmie pod uwagÄ™, że obok wychowania w praktyce wyÂstÄ™puje samowychowanie, a obok ksztaÅ‚cenia samoksztaÅ‚cenie, w nauczaniu zaÅ› musimy siÄ™ liczyć z procesem uczenia siÄ™ u uczÂnia, wobec tego pojÄ™cia te nie dadzÄ… siÄ™ uÅ›ciÅ›lić jako terminy naukowe i trzeba je osobno analizować jako przedmiot pedagoÂgiki w ramach praktycznych dziaÅ‚aÅ„ wychowawczych konieczÂnych dla prawidÅ‚owego rozwoju wychowanka. Wprawdzie próÂbuje siÄ™ na Zachodzie wprowadzić Å›ciÅ›lejszy termin formacja, obejmujÄ…cy jakby Å‚Ä…cznie wychowanie, nauczanie i ksztaÅ‚cenie mówiÄ…c o formacji intelektualnej, duchowej, dyscyplinarnej lub liturgicznej, jak to czyniÄ… dokumenty soborowe. Jednakże znaÂczy to to samo, co wychowanie umysÅ‚owe, duchowe, karnoÅ›ci lub wychowanie do liturgii czy wychowanie przez liturgiÄ™. Tam wiÄ™c, gdzie chodzi o wychowanie do odbioru czegoÅ› lub wychowanie przez przeżywanie czegoÅ› (np. muzyki), tam próbuje siÄ™ używać wyrazu edukacja, np. edukacja filmowa, edukacja teatralna lub muzyczna. W wychowaniu chrzeÅ›cijaÅ„skim zaÅ›, gdy podkreÅ›la siÄ™ wpÅ‚ywy wychowawcze czegoÅ› budujÄ…ce duchowo wychowanÂków, używa siÄ™ wyrazu apostolat, np. apostolat prasy, teatru, filÂmu. Z tego przeglÄ…du pojęć podstawowych w pedagogice, a doÂtyczÄ…cych dziaÅ‚aÅ„ wychowawczych, widać jak przedmiot jej baÂdaÅ„ jest zÅ‚ożony, wieloaspektowy, a przy tym zmieniajÄ…cy siÄ™ rozwojowo tak, że wychowanie nie nadaje siÄ™ do prostego zdeÂfiniowania. Jak wygl¹da majówka nad morzem - sprawdŸ nasze aktualne oferty“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiÄ…czkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które siÄ™ dokonujÄ… w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeÂczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzÄ… tylko w samych jajnikach, dotyczÄ… one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narzÄ…dów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”