Wychowanie
Zjawiska przemian w wychowaniu
Szukając współczesnego znaczenia wychowania, musimy początkowo posługiwać się potocznym rozumieniem wyrazu „wychowanie", które w języku polskim dzisiaj oznacza wszelkie celowe oddziaływanie ludzi dojrzałych (wychowawców) przede wszystkim na dzieci i młodzież (wychowanków), aby w nich kształtować określone pojęcia, uczucia, postawy, dążenia. Dlatego działanie wychowawcze zawiera w sobie opiekę, dostarczanie rozrywki i kultury, wychowanie fizyczne, umysłowe, moralne, społeczne, estetyczne, ideowe, a obok tego nauczanie, szkolenie, przygotowanie do różnych zadań, np. przysposobienie rolnicze, kształcenie w różnych kierunkach, oświatę, popularyzację, poradnictwo, reklamę, agitację itp. oddziaływanie jednych ludzi na drugich. Przy tym działalność wychowawcza jest jakoś społecznie zorganizowana, popierana, aprobowana i odbywa się przez i w ramach życia określonych grup społecznych, które stają się instytucjami wychowującymi, jak rodzina, szkoła, organizacja młodzieżowa, zakład pracy, teatr, muzeum itd. Jeśli zaś do instytucji wychowujących zaliczamy dziś nie tylko dom rodzinny i szkoły, ale także zakłady społeczne, oświatowe i kulturalne, to dotykamy świeżo zachodzących zmian, które przed ostatnią wojną mogły być nieznane lub mało upowszechnione. Toteż dla znalezienia sensu wyżej wymienionych, wielokierunkowych działań wychowawczych, przyjrzymy się najpierw wszystkim zjawiskom przemian zachodzących obecnie w wychowaniu, by na tej drodze zarejestrowania zmian zrozumieć pojawiające się nowe role, czyli funkcje wychowania, do czego te zmiany służą i by wreszcie określić jakie społeczne znaczenie ma współcześnie wychowanie jako całokształt oddziaływań wychowawczych instytucji organizowanych przez społeczeństwo. O sprawach wychowania słyszy się dzisiaj wszędzie w rozmowach, prasie, radiu. Trudności z dziećmi i młodzieżą uczyniły z wychowania ważny problem na całym świecie, a równocześnie stało się ono palącą potrzebą społeczną. O wadze tych potrzeb świadczy szereg zjawisk w wychowaniu, do których należą: rozszerzanie się terenu oddziaływań wychowawczych w dół i w górę życia ludzkiego, ponieważ dotyczą one nie tylko dzieci w domu i uczniów w szkole, czy wiernych w Kościele, ale obejmują niemowlęta, opiekę nad matką, przygotowanie do małżeństwa i założenia rodziny, młodzież pracującą i akademicką, dorosłych, korzystających z oświaty, dokształcającą się inteligencję twórczą, a nawet starców — tak, że wychowanie dziś odnosi się do całego życia ludzkiego, staje się wychowaniem „całożyciowym"; zmiana charakteru wychowania z indywidualnego na grupowe, co spowodowane jest tym, że nie wystarcza wychowanie jednostek, lecz musi się ono odbywać w zespołach (np. rodzeństwo, klasa szkolna, drużyna harcerska), stara się wpłynąć na masy społeczne (np. wychowanie masowe żołnierzy, robotników), a nawet narody i działa w skali światowej przez Organizację Narodów Zjednoczonych (UNESCO); powstawanie nowych instytucji wychowawczych, które specjalizują się np. w opiece nad małym dzieckiem (żłobek, przedszkole, dzieciniec letni), nad dzieckiem opuszczonym (dom dziecka, dom młodzieży, pogotowie opiekuńcze), nad dzieckiem przestępczym (izba milicyjna, schronisko dla nieletnich, zakład wychowawczy, poprawczy), w pracy kulturalnej i rozrywkowej (miasteczko dziecięce Podgrodzie k. Szczecina, pałace młodzieży — Warszawa, Katowice, domy kultury), w pomocy szkole (komitety rodzicielskie, opiekuńcze); pedagogizacja wielu instytucji, dotychczas tradycyjnie niewychowawczych, jak np. wojsko, które obecnie musi działać psychologicznie i pedagogicznie na żołnierzy,2 jak sądownictwo dla nieletnich i prawo karne dla dorosłych,3 prasa (unikanie demoralizacji), związki zawodowe wychowujące ludzi do pracy, a nawet handel, w którym wystawy mają wychować upodobania klienta; pedagogizacja starych instytucji wychowawczych, jak szkoły, uniwersytety, domy akademickie, ponieważ rodziców, nauczycieli i wychowawców społecznych trzeba na podstawach naukowych psychologii wychowawczej i pedagogiki uświadomić o ich zadaniach i ulepszać ich pracę; pedagogizacja duszpasterstwa w Kościele, czego wyrazem jest duszpasterski charakter II Soboru Watykańskiego, jak też dokształcanie duchowieństwa w naukach pedagogicznych oraz wychowawcze kształcenie kleryków w seminariach duchownych, aby udoskonalić oddziaływanie religii na współczesnego człowieka; zastosowanie najnowocześniejszej techniki do oddziaływania masowego na ludzi przez prasę, plakaty, grafikę, kino, radio, telewizję, unowocześnione technicznie biblioteki (mikrofilmy, mikrofisze, mikrokarty i czytniki) i muzea (obrotowe eksponaty, magnetofony), elektronowe maszyny uczące, dzięki czemu na całym świecie dokonuje się „rewolucja kulturalna", polegająca na zbliżeniu i udostępnieniu dzieł nauki, sztuki i kultury masom społecznym.Ażeby wyjaśnić sprawę, dlaczego wychowanie dziś stało się sprawą bardzo ważną i wywołało gwałtowne zmiany w zakresiei formach swego działania, trzeba poznać, jaką rolę i jakie zadanie ma do spełnienia wychowanie w życiu ludzkim. Mówimy tu o funkcjach wychowania, wśród których rozróżniamy dawniejsze i nowsze. Do najstarszych funkcji wychowawczych należą religijne, moralne i społeczne cele wychowania. Już religie pierwotne, pogańskie stworzyły pierwszy czyn wychowawczy — „inicjacje" młodzieży do wierzeń magicznych,5 potem szkoły przy świątyniach Babilonu czy Egiptu, dostarczanie treści wychowawczej w „księgach świętych", np. Wedy lub w mitologii greckiej, a przez wyobrażenia bóstwa dawały człowiekowi ideał do naśladowania. Chrześcijaństwo w znacznym stopniu rozwinęło oddziaływanie wychowawcze, stwarzając narody, kulturę europejską, szkolnictwo i uniwersytety, przenikając całość życia społecznego ideą religijną. Dopiero w XVI wieku protestantyzm od funkcji religijnej wychowania oddzielił jego funkcję moralną, która niezależnie od wyznania dążyła do urabiania postaw etycznych u ludzi („imperatyw kategoryczny" sumienia u Kanta), a te z kolei desakralizując się miały wpływ na kształtowanie się późniejszej etyki laickiej. Wreszcie w XIX wieku klasowe społeczeństwo odłączyło od wychowania moralnego funkcję społeczną, aby szkoła wychowywała masy w duchu lojalności państwowej i zapobiegała rewolucjom. Nowoczesna nauka rozpoznała jeszcze głębsze funkcje wychowawcze, do których należą: a) znaczenie techniczne wychowania w zakresie przygotowania do pracy produkcyjnej, politechnizacji i kształcenia zawodowego, by przez pedagogikę pracy6 móc szybciej rozwijać cywilizację techniczną; b) znaczenie kulturotwórcze, polegające na tym, że przez wychowanie, kształcenie i szkoły nie tylko następuje przekazanie dorobku kultury następnym pokoleniom, ale osiąga swój rozwój uzdolnień twórczych w różnych dziedzinach kultury; c) znaczenie biologiczne, odkryte przez medycynę, ponieważ złe wychowanie w najwcześniejszym dzieciństwie odbija się na stanie zdrowia i powoduje nerwice; d) znaczenie psychologiczne, dzięki czemu można w szkole i w procesie wychowania ćwiczyć myślenie, inteligencję, rozwijać wolę, uczucia, wyobraźnię, kształtować zainteresowania i uzdolnienia, np. muzyczne lub plastyczne; e) znaczenie patriotyczne w wychowaniu ducha miłości Ojczyzny, co po raz pierwszy w Polsce doceniła Komisja Edukacji Narodowej (1773—1794), a współcześnie realizowane jest w każdym wojsku przez specjalnych oficerów wychowawczych; f) znaczenie ekonomiczne dla wyrobienia w społeczeństwie zmysłu oszczędności, gospodarności, wyższej wydajności pracy, rozwijanych przez nowoczesną pedagogikę gospodarczą;7 g) wreszcie znaczenie polityczne, gdyż przez odpowiednie wychowanie narodu można go nastawić na agresję w stosunku do innych i imperializm lub też doprowadzić do pokojowego współżycia międzynarodowego. Te liczne funkcje współczesnego wychowania dowodzą olbrzymiego znaczenia, jakie posiada i tłumaczą zjawiska jego upowszechniania. Jednakże sekret masowego uznania dla wysiłków wychowawczych wynika nie z poszczególnych zastosowań, lecz z scałkowania wszystkich znaczeń w rozwoju człowieka. Wychowanie współczesne zmierza bowiem do wszechstronnego rozwoju ludzi, w czym jest niczym niezastąpionym narzędziem i jedyną drogą. Wszystko, co człowiek wewnętrznie posiada, powstaje jako dzieło wychowania. Tak więc rozwój mowy i świadomości, wiedza i umiejętność zawodowa, światopogląd i religijność, uspołecznienie i patriotyzm, zasady moralne i ludzkie postępowanie musi być przynajmniej w swoich początkach wypielęgnowane przez staranne wychowanie, kształcenie i szkolenie. W ten sposób wychowanie przez wszechstronny rozwój przyczynia się do zapewnienia maksymalnych warunków uszczęśliwienia jednostek ludzkich, dając im wykształcenie i przygotowanie życiowe, rozumienie świata i życia, zadowolenie z pracy i miłości wzajemnej, radość kulturalnego spędzania wolnego czasu, a nawet zadatek wiecznego szczęścia. SPOŁECZNE ZNACZENIE WYCHOWANIA Bardziej aniżeli młodzi ludzie doceniają wartość wychowania narody i społeczeństwa. Między największymi potęgami świata rozgrywa się wyścig w dziedzinie opanowania kosmosu, rozwoju techniki, elektroniki, cybernetyki dla zautomatyzowania procesów produkcyjnych. W tym współzawodnictwie decyduje wyższy poziom wykształcenia społeczeństwa, większa efektywność kształcenia inżynierów i naukowców, ilość zdobytych nagród Nobla, upowszechnienie oświaty i szlachetność idei wychowawczych. Wychowanie więc współczesne przez szczęście jednostek w wyższym jeszcze stopniu stwarza szczęście narodów, które dzięki temu stają się mądrzejsze, szlachetniejsze, zwarte i silniejsze, bardziej przygotowane na niespodzianki historii. Stąd też i Polska dąży do tego, by być „krajem ludzi kształcących się". Współczesne więc społeczne znaczenie wychowania powoduje to, że wyrasta ono na naczelny problem epoki. W związku z tym państwo jako organizacja życia społecznego zmienia dziś swój charakter na całym świecie z państwa dawniej ekonomicznego, dbającego o dobrobyt i potęgę gospodarczą (rynki zbytu, kolonie, cła) na państwo wychowawcze, które stara się wychować własne społeczeństwo w duchu określonej ideologii, pedagogizując w tym kierunku wszystkie swoje instytucje, urzędy, prawo, sądy, wojsko, szkolnictwo, oświatę, kulturę, środki masowej komunikacji, jak prasę, radio, telewizję dla planistycznego i racjonalizatorskiego przetwarzania wszystkich swych obywateli. Praca wychowawcza w takiego typu państwach na całym świecie odbywa się pod naczelnym hasłem: „stworzenie nowego człowieka",8 aby przez osiągnięcie przemiany mentalności, osiągnięcia rewolucyjnej przebudowyj ustipoju społecznego, gospodarczego i politycznego oraz przeobrażeń dokonanych w kulturze naukowej, artystycznej i moralnej, gdyż ma to być istotna droga do zapewnienia ludzkości lepszej przyszłości. Wprawdzie samo hasło „stworzenie nowego człowieka" (Patrz: Paweł Rz 8, 21; J I, 3, 2) nie błyszczy absolutną nowością, ponieważ po raz pierwszy przynosi je chrześcijaństwo, które w sformułowaniu św. Pawła wymaga od wiernych: „odnawiać się duchem w waszym umyśle i przyoblec człowieka nowego, stworzonego według (wzoru) Boga w sprawiedliwości i świętości, polegającej na prawdzie" (Efez 4, 23—24). Jednakże krytykując chrześcijaństwo za jego bezskuteczne, jak się wydaje, wysiłki wychowania nowego człowieka współczesność podejmuje się tego samego zadania w zupełnie inny sposób. Ludzkość zatem stoi w obliczu nowych prób i eksperymentów pedagogicznych, których wyniki i wartość przyszłość najbliższa będzie mogła ocenić. Współcześnie tylko notujemy podejmowane zamiary nowego wychowania, planowane programy, konstruowane modele i ideologie wychowawcze. Podstawę planowania i racjonalizacji wychowawczego działania współcześnie tworzy specjalna nauka o wychowaniu, czyli pedagogika. Wielkie zadania przebudowy natury człowieka, jego przemiany wymagają wszechstronnych badań i studiów przede wszystkim obecnego stanu, sytuacji wychowawczej młodzieży i społeczeństwa, a następnie przeprowadzanych eksperymentów i reform działania różnych instytucji pedagogicznych, by ustalić obiektywnie ich wyniki, ocenić i ulepszyć. Ta potrzeba naukowej pomocy ze strony pedagogiki przyspiesza jej dojrzewanie metodologiczne jako nauki.“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiączkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które się dokonują w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzą tylko w samych jajnikach, dotyczą one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narządów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”