Wychowanie
Pedagogika
W dziedzictwie po kulturze greckiej pozostaÅ‚y jeszcze inne wyrazy pochodne, jak pedagog i paideia, pierwszy na oznaczenie ludzi zawodowo zajmujÄ…cych siÄ™ sprawami wychowania, drugi zaÅ› wyraz znaczÄ…cy caÅ‚ość czynnoÅ›ci i skutków wychowawczych. W kategoriach ludzi, zwiÄ…zanych ze specjalizacjÄ… pedagogiczÂnÄ…, zaszÅ‚a potrzeba odróżnienia nazwowego praktyków od teoÂretyków. Niewolnik-pedagog zapoczÄ…tkowaÅ‚ nazwÄ™ praktycznych wychowawców. Jednakże w jÄ™zyku polskim jeszcze przed wojnÄ… „pedagog" miaÅ‚ znaczenie nieco ironiczne w stosunku do zwykÅ‚eÂgo nauczyciela lub honorowe dla podkreÅ›lenia godnoÅ›ci studenÂtów pedagogiki na uniwersytetach, których np. koÅ‚o naukowe nazywano Studenckim KoÅ‚em Pedagogów. Na serio natomiast nazwa „pedagog" odnosiÅ‚a siÄ™ tylko do twórców wielkich systeÂmów pedagogicznych, jak np. Szwajcar Pestalozzi, twórca szkoÅ‚y ludowej, Niemiec Fröbel, twórca przedszkola, czy Polak StaniÂsÅ‚aw Konarski reformator szkoÅ‚y pijarskiej i prekursor ducha KoÂmisji Edukacji Narodowej. Do prawdziwych pedagogów zaliczaÂno w. tym czasie także wielkich wychowawców narodu, np. MicÂkiewicza 21 czy MatejkÄ™ oraz wychowawców w KoÅ›ciele, jak np. Å›w. Jan Bosco, wychowawcÄ™ mÅ‚odzieży opuszczonej i twórcÄ™ systemu salezjaÅ„skiego zwanego zapobiegawczym. Dopiero po drugiej wojnie Å›wiatowej „pedagog" znaczy poÂwszechnie każdego praktyka nauczyciela, co ma podkreÅ›lać, że nauczyciel powinien być przede wszystkim wychowawcÄ…. Ten zwiÄ…zek zawodu nauczycielskiego z wychowaniem próbowano przed wojnÄ… wyrazić w nazwie „pedagogik" (idÄ…c za niemieckim wyrazem Pädagogiker 22) na oznaczenie zawodowca, który potrzeÂbuje przygotowania z praktycznej znajomoÅ›ci pedagogiki. JedÂnakże na szczęście termin ten nie przyjÄ…Å‚ siÄ™ ze wzglÄ™du na sprzeczność z duchem jÄ™zyka polskiego, który tak szanowanego zawodu nie mógÅ‚ ochrzcić wyrazem z nieco figlarnym przyrostÂkiem — ik, jak w nazwie magik, czy Å‚azik. Dlatego też wyraz „pedagog" zdemokratyzowaÅ‚ siÄ™ i okreÅ›la każdego praktyka nau-czyciela-wychowawcÄ™, choćby ten byÅ‚ przeciÄ™tnym rzemieÅ›lniÂkiem w swoim zawodzie czy nawet belfrem. Na okreÅ›lenie zaÅ› naukowców, zajmujÄ…cych siÄ™ sprawami wyÂchowania ukuto szereg wyrazów pochodnych, zawierajÄ…cych w swej budowie sÅ‚owotwórczej rdzeÅ„ „ped"-. Tak wiÄ™c nauka o dziecku, czyli „pedologia" (gr. logos — sÅ‚owo, nauka) uprawiaÂna jest przez badaczy rozwoju fizycznego i psychicznego dzieci mÅ‚odszego wieku, których nazywa siÄ™ pedologami. Już proponoÂwana pedagologia czasami oznacza uniwersyteckÄ… naukÄ™ o peÂdagogice, stÄ…d pedagolog to naukowiec, zajmujÄ…cy siÄ™ teoretyczÂnie wychowaniem w ogóle. Proponowano naukÄ™ specjalnÄ… o peÂdagogu nazywać „pedagogologia",23 lecz utarÅ‚ siÄ™ lepszy termin „pedeutologia" (gr. paideutes — nauczyciel), dlatego też wyraz pedeutolog dotyczy teoretyka, zajmujÄ…cego siÄ™ zagadnieniami ksztaÅ‚cenia i doksztaÅ‚cania nauczycieli, gdy pedeutagog to prakÂtyczny wychowawca nauczycieli, ksztaÅ‚cÄ…cych siÄ™ do tego piÄ™kÂnego zawodu lub doksztaÅ‚cajÄ…cych siÄ™ w nim. Wreszcie w kategorii różnych czynnoÅ›ci, zwiÄ…zanych z wychoÂwaniem, podstawowym staÅ‚ siÄ™ wyraz paideia. Stworzony przez sofistów, wÄ™drownych nauczycieli greckich na przeÅ‚omie V i IV wieku przed Chr., znaczyÅ‚ on caÅ‚ość wyksztaÅ‚cenia w gramatyce, retoryce i dialektyce, czego program obmyÅ›lili sami sofiÅ›ci, a co rozwinęły dzieje kultury greckiej jako „organiczny rozwój duÂchowego życia narodu", zwiÄ…zany z typem cywilizacji, tradycji, literatury i wychowania.24 Paideia okreÅ›la nie tylko formacjÄ™ duchowÄ… czÅ‚owieka pod wpÅ‚ywem caÅ‚oksztaÅ‚tu kultury narodoÂwej, ale zawiera w sobie najwyższy ideaÅ‚ humanistycznego ksztaÅ‚cenia. Mianowicie Cycero, szukajÄ…c Å‚aciÅ„skiego wyrazu dla greckiej paidei, przetÅ‚umaczyÅ‚ jÄ… jako humanitas, co oznacza luÂdzkość, czÅ‚owieczeÅ„stwo i tworzy podstawÄ™ idei humanizmu i huÂmanitaryzmu.28 ByÅ‚o to zgodne z duchem sofistów, czemu najwybitniejszy przedstawiciel Protagoras daÅ‚ wyraz w okreÅ›leniu: „MiarÄ… wszyÂstkich rzeczy jest czÅ‚owiek". Dopiero Platon dodaÅ‚, że miarÄ… czÅ‚oÂwieka zaÅ› jest Bóg Obecnie wiÄ™c grecka paideia odradza siÄ™ jako idea humaniz- mu we współczesnym wychowaniu, ale poza tym tworzy swój fonetyczny skrót w wyrazie „pedia", który sÅ‚uży do okreÅ›lania odrÄ™bnych dziedzin pedagogiki praktycznej, posÅ‚ugujÄ…cej siÄ™ jaÂkimiÅ› czynnoÅ›ciami lub wpÅ‚ywami czegoÅ› na rozwój ludzi. Tak np. „logopedia" dotyczy wychowawczego rozwijania mowy tak przez usuwanie wad wymowy, jak jÄ…kanie (pediatria logopedyÂczna), jak też przez estetyczne ksztaÅ‚cenie kultury sÅ‚owa (recyÂtacja, deklamacja).26 Podobnie bibliopedia stanowi dziaÅ‚ wychoÂwania przy pomocy książki, a wiÄ™c obejmuje czytelnictwo, wpÅ‚yw wychowawczy literatury piÄ™knej, czyli tworzy tzw. pedagogikÄ™ bibliotecznÄ….27 Pierwszym wyrazem tego typu byÅ‚a „encyklopedia" oznaczaÂjÄ…ca wydawnictwo alfabetycznego zbioru wiadomoÅ›ci ze wszystÂkich lub okreÅ›lonej dziedziny wiedzy (gr. encyklios — tworzÄ…cy krÄ…g, caÅ‚kowity i paideia — wyksztaÅ‚cenie). DziÅ› czasami wyÂchowanie przez pracÄ™ nazywa siÄ™ ergopediÄ… (gr. ergon — praca). Na szczęście zdaje siÄ™, że zaginÄ…Å‚ wyraz hypnopedia, który miaÅ‚ oznaczać naukÄ™ we Å›nie, przez sen (gr. hypnos — sen). Jak wiÂdzimy na podstawie przeglÄ…du terminologii, zwiÄ…zanej z pedaÂgogikÄ…, przedmiotem jej badania, w nowoczesnym ujÄ™ciu, sÄ… wszelkie zjawiska wychowawcze zachodzÄ…ce w ciÄ…gu caÅ‚ożycio-wego rozwoju czÅ‚owieka oraz różnorodne czynnoÅ›ci opracowane teoretycznie, tworzÄ…ce wielokierunkowÄ… pomoc wychowawczÄ… dla doskonaÅ‚ego i peÅ‚nego, wszechstronnego rozwoju ludzi. ZÅ‚ożony przedmiot pedagogiki powoduje trudnoÅ›ci w okreÅ›leÂniu jej naukowego charakteru. Dotychczasowe stwierdzenie, że pedagogika jest naukÄ… o wychowaniu, niewiele mówi, ponieważ caÅ‚a sprawa zależy od zrozumienia podstawowego dla danej nauÂki pojÄ™cia „wychowanie". Zgodnie z postulatem współczesnej metodologii nauk szczegółowych nie bÄ™dziemy zaczynali od przyÂjÄ™cia z góry jakiejÅ› dowolnej definicji wychowania. Raczej jako uogólniajÄ…ce caÅ‚oksztaÅ‚t przedmiotu badaÅ„ pojÄ™cie w pedagogice wypadnie wychowanie omawiać znacznie później, po poznaniu samego warsztatu naukowego pedagogiki, aby móc gÅ‚Ä™biej zroÂzumieć pojÄ™cie wytworzone przez doÅ›wiadczenie praktyczne i naukÄ™ pedagogicznÄ…. Dlatego też zaczniemy od próby scharakÂteryzowania rodzaju nauki, jaki tworzy pedagogika, podobnie jak dla sklasyfikowania warsztatu, trzeba ogólnie najpierw wiedzieć, co on produkuje i z jakiego materiaÅ‚u. Jednakże i w tej sprawie istnieje rozbieżność zdaÅ„ wÅ›ród nauÂkowców. Spór rozpoczÄ…Å‚ socjolog francuski Emile Durkheim (zm. 1917), który pierwszy stwierdziÅ‚, że każde spoÅ‚eczeÅ„stwo ma wÅ‚aÂsny system wychowawczy, zÅ‚ożony ze zwyczajów i praktyk, oboÂwiÄ…zujÄ…cych przy postÄ™powaniu rodziców z dziećmi. StÄ…d DurkÂheim stwarza nowÄ… naukÄ™ o wychowaniu, opisujÄ…cÄ… socjologiczÂnie narodowe systemy wychowawcze. PodobieÅ„stwa zaÅ› ideałów, wychowania, pochodzÄ…cych z tradycji kultury chrzeÅ›cijaÅ„skiej, miaÅ‚a badać stara pedagogika jako nauka normatywna, dostarÂczajÄ…ca systemom narodowym naczelnych idei i ogólnych pojęć do kierowania wychowaniem.28 PrzeciwstawiajÄ…c siÄ™ temu ujÄ™Âciu pedagogiki jako teorii normatywnej, pedagolog polski Józef Mirski okreÅ›laÅ‚ pedagogikÄ™ jako „naukowy system wychowania umiejÄ™tnego",29 czyli widziaÅ‚ w niej naukÄ™ wyÅ‚Ä…cznie praktycznÄ… o zawodowym wychowawstwie w szkole czy przedszkolu, wyÂkluczajÄ…c tym z przedmiotu pedagogiki wychowanie „nieumiejÄ™tÂne" w domu lub w spoÅ‚eczeÅ„stwie. Dlatego też teoretycy wychoÂwania hitlerowskiego, którym zależaÅ‚o na przekreÅ›leniu wartoÅ›ci tradycyjnego wychowania zawodowego w szkole czy uniwerÂsytecie, rozszerzali przedmiot pedagogiki na prafakt wzajemnego wpÅ‚ywu jednych ludzi na drugich oraz na wpÅ‚yw rasy ksztaÅ‚tu- jacy ducha narodowego spoÅ‚eczeÅ„stwa, przez co pedagogika staÂwaÅ‚a siÄ™ filozofiÄ… wychowania. Podobnie rzecz ujmowaÅ‚ prof. Sergiusz Hessen, Rosjanin pracujÄ…cy w Polsce, okreÅ›lajÄ…c pedaÂgogikÄ™ jako stosowanÄ… filozofiÄ™. Przytoczone okreÅ›lenia pedagogiki jako nauki normatywnej czy opisowej, praktycznej lub filozoficznej sÄ… zawsze czÄ…stkowe i jednostronne, jednakże nie wykluczajÄ… siÄ™ wzajemnie. PrzeciwÂnie dążą do syntezy, ponieważ jak widzieliÅ›my, współczesne wyÂchowanie znacznie rozszerzyÅ‚o swój zakres, tak, że w przedmioÂcie badaÅ„ pedagogiki znalazÅ‚y siÄ™ wszelkie zjawiska, zwiÄ…zane z rozwojem czÅ‚owieka i z pomocÄ… wychowawczÄ… w tej dziedzinie StÄ…d pedagogika naukowo interesuje siÄ™ wszystkimi rodzajami wyÂchowania, tak naturalnego, jak u zwierzÄ…t (zoopedagogika), jak tradycyjnego w rodzinie lub w spoÅ‚eczeÅ„stwie oraz wychowania zawodowo umiejÄ™tnego. WspółczeÅ›nie ujmuje siÄ™ te trzy rodzaje wychowania jako: 1° — wychowanie naturalne, czyli uczestniÂczÄ…ce w życiu rodzinnym, spoÅ‚ecznym, w zbiorowej pracy lub w sytuacji kulturowej wolnego czasu, np. czytanie książki lub oglÄ…danie filmu; 2° — wychowanie celowo zamierzone, czyli przygotowujÄ…ce dziecko, mÅ‚odzieÅ„ca do przyszÅ‚ego zawodu, staÂnu, pracy czy walki, np. wychowanie rycerskie, terminowanie w rzemioÅ›le, nowicjat w zakonie lub wychowanie grupowe pÅ‚ci — inne dla chÅ‚opców, inne dla dziewczÄ…t oraz 3° — wychowanie organizowane programowo w specjalnych instytucjach wychoÂwawczych, jak szkoÅ‚a, uniwersytet, seminarium duchowne itp.32 Na tej podstawie dochodzimy do wniosku, iż współczesna pedaÂgogika jest wszechstronnÄ… naukÄ… o caÅ‚ej rzeczywistoÅ›ci wychoÂwawczej, w której istotÄ™ stanowi caÅ‚ożyciowy rozwój czÅ‚owieka oraz wszelkie tak dodatnie, jak i ujemne wpÅ‚ywy jednych ludzi na drugich oraz wpÅ‚ywy Å›rodowiska. Spory o naukowy charakÂter pedagogiki przez zaliczenie jej do nauki praktycznej lub filozoficznej, normatywnej czy opisowej wynikajÄ… stÄ…d, że w re fleksji nad dziaÅ‚aniem wychowawczym wystÄ™pujÄ…, jak mówiliÅ›Âmy, tak sÄ…dy teoretyczne o zjawiskach rozwojowych i o celach rozwoju czÅ‚owieka, jak też dyrektywy praktyczne o metodach i Å›rodkach dziaÅ‚ania wychowawczego. PowiÄ…zanie obydwu tych aspektów myÅ›lenia wychowawczego i ustalenie stosunku miÄ™dzy teoriÄ… i praktykÄ… usuwa ten spór, ale wytwarza przez to inny, poważniejszy problem, dotyczÄ…cy naukowoÅ›ci pedagogiki: czy jest ona naukÄ… samodzielnÄ…, autonomicznÄ…,33 czy też stanowi zlepek, konglomerat różnych nauk praktycznych i teoretycznych, filoÂzofii i ideologii normujÄ…cych życie spoÅ‚eczne? I na to pytanie odpowiada siÄ™, że pedagogika jest naukÄ… skonstruowanÄ… z 4 działów należących do innych nauk, obejmuje bowiem „pewien dziaÅ‚ filozofii, socjologii, psychologii i historii".34 Na szczęście inni oÅ›wiadczajÄ…, że pedagogika jest częściÄ… etyki (o. J. Woro-niecki), lub częściÄ… socjologii (F. Znaniecki), biologii (homo pe-dagogus nisi biologus — nikt nie jest pedagogiem, jeÅ›li nie jest biologiem — S. Hall), z czego wynika, że wychowanie jest rówÂnoczeÅ›nie zjawiskiem moralnym, spoÅ‚ecznym, biologicznym, psyÂchicznym i kulturalnym, wobec czego różne te nauki mogÄ… zgÅ‚aÂszać do teorii wychowania, czyli do pedagogiki pretensje o swój udziaÅ‚ i uważać pedagogikÄ™ tylko za swÄ… część.35 Okazuje siÄ™, że sprawa jest bardziej zÅ‚ożona niż sugerowaÅ‚yby powyższe roszÂczenia. Dlatego przyjmujÄ…c zaÅ‚ożenie niezależnoÅ›ci pedagogiki od innych nauk, można to ukazać w peÅ‚ni dopiero po zapoznaniu siÄ™ z budowÄ… naukowÄ… pedagogiki, jej metodami badaÅ„ oraz z nauÂkami, z którymi ona współpracuje.“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiÄ…czkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które siÄ™ dokonujÄ… w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeÂczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzÄ… tylko w samych jajnikach, dotyczÄ… one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narzÄ…dów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”