Pamięć
Jak się skutecznie uczyć?

To pytanie stawiajÄ… psychologom zarówno rodzice, jak dzieci. Popularna opinia o uczeniu siÄ™ mówi, że o jego efektywnoÅ›ci decyduje posiadanie oleju w gÅ‚owie i oÅ‚owiu w miejscu łączÄ…cym czÅ‚owieka z krzesÅ‚em. Te warunki, a także znajomość zasad, technik uczenia siÄ™ sÄ… niewÄ…tpliwÄ… gwarancjÄ… skutecznego opanowania i przyswajania sobie wiedzy. OsiÄ…gniÄ™cie dobrych wyników w nauce w poważÂnym stopniu zależy od osobistego zaangażowania, wÅ‚asÂnej aktywnoÅ›ci i zdolnoÅ›ci. Ludzi niezdolnych do nauki jest bardzo maÅ‚o. Uczniowie pilni — nawet ci mniej zdolni, ale pracowici — pokonujÄ… trudnoÅ›ci z opanowaniem wiedzy Å‚atwiej i szybciej w porównaniu z bardzo zdolnymi, lecz pracujÄ…cymi niesystematycznie, chaotycznie, „od przypadku do przypadku". DziÄ™ki pewnej wprawie potrafiÄ… kontroloÂwać siebie, ocenić co już umiejÄ…, co należaÅ‚oby uzupeÅ‚nić. Systematyczność, wytrwaÅ‚ość, koncentracja i obiektywizm oceny sytuacji sÄ… cechami sprawnej pracy umysÅ‚owej i doÂbrych jej wyników. Najtepde j sformuÅ‚owaÅ‚ to Edison, który powiedziaÅ‚: „..moje wynalazki sÄ… w jednym procencie sprawÄ… polotu, a w 99% sprawÄ… potu...". Na ten „pot" skÅ‚adajÄ… siÄ™: wyÂtrwaÅ‚ość, pracowitość, aspiracje, przemożna chęć osiÄ…gniÄ™cia celu. Przedmiot, który bardzo interesuje uczÄ…cego siÄ™, przeÂstaje być trudny, pamięć chÅ‚onie interesujÄ…ce wiadomoÅ›ci staje siÄ™ bardziej pojemna. JednÄ… z najważniejszych umiejÄ™tnoÅ›ci w pracy szkolnej jest korzystanie z podrÄ™czników. TreÅ›ci, zawarte w każdym z nich, podzielono na niewielkie części specjalnie po to, aby można byÅ‚o uczyć siÄ™ fragmentami. CzytajÄ…c treść taÂkiego fragmentu trzeba postarać siÄ™ streÅ›cić go w myÅ›lach, uchwycić zasadniczy sens. JeÅ›li nie uda siÄ™ to za pierwÂszym razem, trzeba spróbować jeszcze raz. Tekst dotÄ…d obcy stanie siÄ™ bliższy, jaÅ›niejszy, Å‚atwiejszy do przyswojeÂnia. Potem należy powtórzyć półgÅ‚osem treść fragmentu, sprawdzajÄ…c w podrÄ™czniku wierność już przyswojonych informacji. Na ogół wystarczy powtórzenie istotnych eleÂmentów materiaÅ‚u. Warto wprowadzić do sposobów systeÂmatycznego uczenia siÄ… maÅ‚e i skuteczne usprawnienie w czasie nauki w domu: codziennie powtórzyć to, co byÅ‚o tego samego dnia na lekcjach, nie odkÅ‚adajÄ…c do jutra. Pamięć, jak pisaliÅ›my na poczÄ…tku tego rozdziaÅ‚u, odtwaÂrza najlepiej fakty bliskie w czasie, odÅ‚ożone na później zaÂmazujÄ… siÄ™ i trzeba uczyć siÄ™ wszystkiego na nowo. UczÂniowie czasami skarżą siÄ™ na brak tzw. nastroju do nauki. OciÄ…ganie siÄ™, wyszukiwanie sobie różnych innych czynnoÂÅ›ci, które oddalajÄ… odrobienie lekcji, odkÅ‚adanych „na późÂniej", jest zwykÅ‚ym marnotrawstwem czasu. Każda praca odÅ‚ożona na później zawiera w sobie magiczny rozczyn chaosu, zÅ‚oÅ›liwe drożdże, powodujÄ…ce, że praca roÅ›nie, wyÂdaje siÄ™, że jest jej coraz wiÄ™cej i trudniej jÄ… wykonać. MÄ…dre przysÅ‚owie murzyÅ„skie mówi: „Chcesz siÄ™ uwolnić od pracy, wykonaj jÄ…"! Każda praca umysÅ‚owa musi mieć odpowiednie tempo. JZbyt dÅ‚ugie przesiadywanie nad książkÄ…, zamiast pożądaÂnych efektów równoznacznych z nauczeniem siÄ™, przynosi najczęściej znużenie i niechęć do przedmiotu. RozwlekÅ‚ość w pracy, brak koncentracji uwagi, a także umiejÄ™tnoÅ›ci narzucenia sobie tempa pracy i samodyscypliny nie wpÅ‚yÂnÄ… dodatnio na posiadany dotychczas zasób wiedzy. Można narzucić sobie tempo pracy, dyscyplinÄ™, przeÅ‚aÂmać nastrój, opracować plan wykonania zamierzonej pracy umysÅ‚owej, a trud bÄ™dzie wart zachodu, gdy celem koÅ„coÂwym bÄ™dzie osiÄ…gniÄ™cie nowych wiadomoÅ›ci. Sekret osiÄ…gaÂnia dobrych wyników opiera siÄ™ na powyższych czynnikach, które w znacznym stopniu zapewniajÄ… maksymalnÄ… wydajÂność pracy umysÅ‚owej. W zwiÄ…zku z tym wyróżnia siÄ™ trzy grupy umysÅ‚owoÅ›ci: 1. Do pierwszego należą ci, którzy na poczÄ…tku podjÄ™tej pracy umysÅ‚owej osiÄ…gajÄ… najwyższy stopieÅ„ wydajnoÅ›ci, po czym nastÄ™puje u nich powolny jej spadek. Pod koniec pracy zdobywajÄ… siÄ™ na maksimum wysiÅ‚ku, po którym naÂstÄ™puje kolejny spadek wydajnoÅ›ci. MÅ‚odzież, która zalicza siÄ™ do tego typu, przygotowujÄ…c siÄ™ do lekcji na dzieÅ„ naÂstÄ™pny, powinna rozpoczynać pracÄ™ od przedmiotów najÂtrudniejszych i przechodzić do coraz Å‚atwiejszych. 2. Do drugiego typu zalicza siÄ™ tych, którzy osiÄ…gajÄ… maksymalnÄ… wydajność w miarÄ™ narastania pracy. Jakby zwiÄ™kszajÄ…ce siÄ™ trudnoÅ›ci wydobywaÅ‚y nowe zasoby enerÂgii do ich pokonywania. Ci powinni zaczynać do najÅ‚atÂwiejszych i koÅ„czyć na trudniejszych przedmiotach. 3. Trzeci typ reprezentujÄ… ci, którzy osiÄ…gajÄ… maksimum wydajnoÅ›ci pracy dopiero w Å›rodkowym odcinku czasu jej wykonywania. Ci powinni zaczynać od przedmiotów Å‚atwiejÂszych, przechodzÄ…c do trudniejszych i znów koÅ„czyć na Å‚atwiejszych. MiÄ™dzy wymienionymi typami pracy istniejÄ… liczne odÂchylenia i duże nieraz różnice indywidualne. StÄ…d nie ma „czystych" typów umysÅ‚owoÅ›ci i dlatego najwiÄ™cej jest tyÂpów poÅ›rednich. W organizowaniu sposobów przygotowania siÄ™ do lekcji bardzo ważnÄ… rolÄ™ odgrywa czynnik psychologiczny. „OdÂrabiajÄ…c" na dzieÅ„ nastÄ™pny nie powinno siÄ™ grupować przedmiotów tylko humanistycznych, potem matematyczno--przyrodniczych. Na przykÅ‚ad po jÄ™zyku polskim, odrobić matematykÄ™, po historii fizykÄ™, po przedmiotach artystyczÂnych przejść do chemii itp. UkÅ‚ad taki stwarza wiÄ™kszÄ… rozmaitość i nie bÄ™dzie mÄ™czÄ…cy, lecz odwrotnie podtrzyma zaciekawienie, lepsze zainteresowanie przedmiotem, choćby byÅ‚ najmniej lubiany. Bardzo istotny jest w pracy jej rytm. Jest on różny w zależnoÅ›ci od pory dnia, tygodnia, a nawet roku. W ciÄ…gu dnia różna jest wydajność w poszczególnych godzinach. PrzeciÄ™tnie biorÄ…c, najlepsze wyniki mamy miÄ™dzy 9—11 rano, a po poÅ‚udniu miÄ™dzy 16—18 — z tym, że wyniki pracy sÄ… znacznie lepsze w godzinach przedpoÅ‚udniowych. Zazwyczaj Å›rody i czwartki sÄ… dniami, kiedy wyniki praÂcy sÄ… najlepsze. PiÄ…tki i soboty sÄ… dniami o najniższej wyÂdajnoÅ›ci. W ciÄ…gu roku rytm pracy ulega wahaniom. WrzeÂsieÅ„ jest miesiÄ…cem na tzw. „rozruch". W październiku i liÂstopadzie, a potem w lutym, marcu i kwietniu, wydajność jest najwyższa. Należy w tych miesiÄ…cach opanować zaÂsadniczÄ… część materiaÅ‚u nauczania, odkÅ‚adanie tego na maj i czerwiec jest najwiÄ™kszym błędem. Organizm wtedy jest zmÄ™czony i uzasadniona jest opinia, że kiepski jest ten uczeÅ„, który zabiera siÄ™ do nauki, gdy zaczynajÄ… kwitnąć kasztany. Najcenniejszym sprzymierzeÅ„cem pracy umysÅ‚owej nauki szkolnej jest zainteresowanie, potem koncentracja uwagi i zrozumienie, (które umożliwia szybsze przyswojenie materiaÅ‚u choćby byÅ‚ nawet bardzo trudny. To, co zapaÂmiÄ™tujemy bez zrozumienia treÅ›ci w sposób mechaniczny, pamiÄ™tamy gorzej i krócej. Wrogiem uczenia jest poczucie, że wszystko jest jasne, Å‚atwe i nie wymaga powtarzania. Pozory na ogół mylÄ…. Gdy chcemy w wyniku pobieżnego, „mechanicznego" uczenia siÄ™, które daje zÅ‚udne poczucie opanowania pewnego zasobu wiadomoÅ›ci, odtworzyć tekst, okazuje siÄ™, że wszystko ucieka z pamiÄ™ci. Przyswojona wiedza ma tak cienkÄ… warstwÄ™, że prawie jej nie widać. Najmniej jest niestety zauważalna w czasie odpytywania przez nauczycieli na lekcji, co zostaje ocenione na ogół „na niedostatecznie". Warunki, w jakich odbywa siÄ™ nauka, majÄ… także ogromÂne znaczenie. Codzienne odrabianie lekcji, czytanie zadanej lektury, kreÅ›lenie, pisanie wypracowaÅ„ wymagajÄ… spokoju, ciszy a przede wszystkim staÅ‚ego miejsca w mieszkaniu, a także biurka lub stoÅ‚u. Rozmiary ich nie powinny być mniejsze niż 80 X 60 cm. Uszczuplenie tej powierzchni uniemożliwia swobodnÄ… pozycjÄ™ przy pracy, odpowiednie rozÅ‚ożenie książek, zeszytów, atlasów, a także niekorzystnie wpÅ‚ywa na koncentracjÄ™ uwagi. Powinny one znaleźć swe staÅ‚e miejsce w szufladzie, na regale czy półce w zasiÄ™gu rÄ™ki, by nie tracić czasu na ich poszukiwanie. Bardzo ważne jest oÅ›wietlenie miejsca pracy. ŹródÅ‚o Å›wiatÅ‚a powinno znajdować siÄ™ zawsze z lewej strony poÂnad poziomem gÅ‚owy. Najlepsza jest lampa stojÄ…ca z żaÂrówkÄ… 75—100 W, kloszem osÅ‚aniajÄ…cym ostre promienie Å›wiatÅ‚a, które powinny być skierowane na leżące zeszyty, książki. SygnaÅ‚em Å›wiadczÄ…cym o zmÄ™czeniu wzroku jest ból oczu i gÅ‚owy, którego nie można lekceważyć. ZmÄ™czeÂnie oczu, wady wzroku prowadzÄ… do szybkiego i znacznego zmniejszenia wydajnoÅ›ci umysÅ‚owej. Wielu uczniów uczy siÄ™ chÄ™tnie przy muzyce. CzÄ™sto spoÂtykane opinie, że muzyka — nawet gÅ‚oÅ›na — pomaga w pracy umysÅ‚owej, oparte sÄ… na subiektywnych odczuÂciach. Muzyka radiowa nie przeszkadza w wykonywaniu czynnoÅ›ci, które nie wymagajÄ… wiÄ™kszego skupienia uwagi. Przy intensywnej pracy muzyka sprzyja zmÄ™czeniu, rozÂprasza uwagÄ™, której koncentracja wymaga także znaczneÂgo wysiÅ‚ku, osÅ‚abia pamięć i czas nauki siÄ™ wydÅ‚uża. ZdaÂrza siÄ™ jednak, że cicha i spokojna muzyka może sprzyjać lepszej koncentracji uwagi. Odgrywa ona rolÄ™ przyjemnego bodźca zagÅ‚uszajÄ…cego inne, mniej miÅ‚e i rozpraszajÄ…ce dźwiÄ™ki, takie jak: ruch uliczny, gwar rozmów. W pracy umysÅ‚owej najbardziej przeszkadzajÄ… wszelkie ujemne bodźce sÅ‚uchowe, czyli haÅ‚asy. Rozmowa prowadzoÂna w tym samym pomieszczeniu, nawet szeptem, jest ogromnym utrudnieniem. UczÄ…c siÄ™, należy dążyć do zuÂpeÅ‚nej izolacji, wykluczenia wszystkiego, co rozprasza uwagÄ™. NieobojÄ™tnÄ… sprawÄ… jest estetyczny wyglÄ…d miejsca praÂcy w czasie uczenia siÄ™, przygotowywania prac pisemnych. Czystość, Å‚ad, porzÄ…dek, nie zagracone biurko czy stół uÅ‚atÂwiajÄ… i uprzyjemniajÄ… naukÄ™. Dla lepszego samopoczucia a także wyników w nauce nieobojÄ™tne jest najbliższe otoÂczenie. Kolor Å›cian na przykÅ‚ad, zdaniem psychologów, wpÅ‚ywa też na wydolność umysÅ‚owÄ…. Kolor czerwony i poÂmaraÅ„czowy wzbudzajÄ… niepokój, pastelowe dziaÅ‚ajÄ… uspoÂkajajÄ…co, uÅ‚atwiajÄ… koncentracjÄ™ uwagi. UczÄ…c siÄ™ dÅ‚użej, dobrze jest stosować maÅ‚e przerwy wyÂpoczynkowe a także zmieniać pozycjÄ™. MajÄ…c odrobione lekcje „pisemne", a do nauczenia siÄ™ jeszcze ,yustne", możÂna zrezygnować z pozycji siedzÄ…cej przy stole, biurku na korzyść wyciÄ…gniÄ™cia siÄ™ na twardej podÅ‚odze i uczenia siÄ™, leżąc na brzuchu. Pod książkÄ™ dobrze jest podÅ‚ożyć podgłówek, tak aby odlegÅ‚ość gÅ‚owy od czytanego tekstu wynosiÅ‚a przynajmniej 30 cm. Takie warunki umożliwiajÄ… swobodne oddychanie, zapobiegajÄ… wadom wzroku, dajÄ… poczucie wygody, majÄ… dobroczynny wpÅ‚yw na krÄ™gosÅ‚up. Garbienie siÄ™, krzywe siedzenie przy biurku prowadzi nieÂuchronnie do skrzywienia krÄ™gosÅ‚upa, schorzenia uciążliweÂgo bardzo powszechnego u dorastajÄ…cej mÅ‚odzieży. Warunki zewnÄ™trzne majÄ… wpÅ‚yw na powodzenie w nauÂce, ale — nie przeceniajÄ…c ich wpÅ‚ywu na efektywność uczenia siÄ™ — trzeba podkreÅ›lić, że bardzo ważne jest doÂbre planowanie pracy, wÅ‚aÅ›ciwe metody uczenia siÄ™, a takÂże odpoczynek konieczny dla regeneracji siÅ‚ fizycznych orÂganizmu. Pragnieniem rodziców jest mieć dzieci roztropne, mÄ…dre, przewidujÄ…ce, otwarte na życie i wiedzÄ™, które charakteryÂzuje to, o czym pisaÅ‚ cytowany na wstÄ™pie rozdeiaÅ‚u BerÂtrand Russel, zaÅ› otwartość umysÅ‚u, mÄ…drość zdobywa siÄ™ nie tylko w wieku lat 18, ale przez caÅ‚e dÅ‚ugie życie.
“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiÄ…czkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które siÄ™ dokonujÄ… w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeÂczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzÄ… tylko w samych jajnikach, dotyczÄ… one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narzÄ…dów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”