Pamięć
Jak się skutecznie uczyć?
To pytanie stawiają psychologom zarówno rodzice, jak dzieci. Popularna opinia o uczeniu się mówi, że o jego efektywności decyduje posiadanie oleju w głowie i ołowiu w miejscu łączącym człowieka z krzesłem. Te warunki, a także znajomość zasad, technik uczenia się są niewątpliwą gwarancją skutecznego opanowania i przyswajania sobie wiedzy. Osiągnięcie dobrych wyników w nauce w poważnym stopniu zależy od osobistego zaangażowania, własnej aktywności i zdolności. Ludzi niezdolnych do nauki jest bardzo mało. Uczniowie pilni — nawet ci mniej zdolni, ale pracowici — pokonują trudności z opanowaniem wiedzy łatwiej i szybciej w porównaniu z bardzo zdolnymi, lecz pracującymi niesystematycznie, chaotycznie, „od przypadku do przypadku". Dzięki pewnej wprawie potrafią kontrolować siebie, ocenić co już umieją, co należałoby uzupełnić. Systematyczność, wytrwałość, koncentracja i obiektywizm oceny sytuacji są cechami sprawnej pracy umysłowej i dobrych jej wyników. Najtepde j sformułował to Edison, który powiedział: „..moje wynalazki są w jednym procencie sprawą polotu, a w 99% sprawą potu...". Na ten „pot" składają się: wytrwałość, pracowitość, aspiracje, przemożna chęć osiągnięcia celu. Przedmiot, który bardzo interesuje uczącego się, przestaje być trudny, pamięć chłonie interesujące wiadomości staje się bardziej pojemna. Jedną z najważniejszych umiejętności w pracy szkolnej jest korzystanie z podręczników. Treści, zawarte w każdym z nich, podzielono na niewielkie części specjalnie po to, aby można było uczyć się fragmentami. Czytając treść takiego fragmentu trzeba postarać się streścić go w myślach, uchwycić zasadniczy sens. Jeśli nie uda się to za pierwszym razem, trzeba spróbować jeszcze raz. Tekst dotąd obcy stanie się bliższy, jaśniejszy, łatwiejszy do przyswojenia. Potem należy powtórzyć półgłosem treść fragmentu, sprawdzając w podręczniku wierność już przyswojonych informacji. Na ogół wystarczy powtórzenie istotnych elementów materiału. Warto wprowadzić do sposobów systematycznego uczenia sią małe i skuteczne usprawnienie w czasie nauki w domu: codziennie powtórzyć to, co było tego samego dnia na lekcjach, nie odkładając do jutra. Pamięć, jak pisaliśmy na początku tego rozdziału, odtwarza najlepiej fakty bliskie w czasie, odłożone na później zamazują się i trzeba uczyć się wszystkiego na nowo. Uczniowie czasami skarżą się na brak tzw. nastroju do nauki. Ociąganie się, wyszukiwanie sobie różnych innych czynności, które oddalają odrobienie lekcji, odkładanych „na później", jest zwykłym marnotrawstwem czasu. Każda praca odłożona na później zawiera w sobie magiczny rozczyn chaosu, złośliwe drożdże, powodujące, że praca rośnie, wydaje się, że jest jej coraz więcej i trudniej ją wykonać. Mądre przysłowie murzyńskie mówi: „Chcesz się uwolnić od pracy, wykonaj ją"! Każda praca umysłowa musi mieć odpowiednie tempo. JZbyt długie przesiadywanie nad książką, zamiast pożądanych efektów równoznacznych z nauczeniem się, przynosi najczęściej znużenie i niechęć do przedmiotu. Rozwlekłość w pracy, brak koncentracji uwagi, a także umiejętności narzucenia sobie tempa pracy i samodyscypliny nie wpłyną dodatnio na posiadany dotychczas zasób wiedzy. Można narzucić sobie tempo pracy, dyscyplinę, przełamać nastrój, opracować plan wykonania zamierzonej pracy umysłowej, a trud będzie wart zachodu, gdy celem końcowym będzie osiągnięcie nowych wiadomości. Sekret osiągania dobrych wyników opiera się na powyższych czynnikach, które w znacznym stopniu zapewniają maksymalną wydajność pracy umysłowej. W związku z tym wyróżnia się trzy grupy umysłowości: 1. Do pierwszego należą ci, którzy na początku podjętej pracy umysłowej osiągają najwyższy stopień wydajności, po czym następuje u nich powolny jej spadek. Pod koniec pracy zdobywają się na maksimum wysiłku, po którym następuje kolejny spadek wydajności. Młodzież, która zalicza się do tego typu, przygotowując się do lekcji na dzień następny, powinna rozpoczynać pracę od przedmiotów najtrudniejszych i przechodzić do coraz łatwiejszych. 2. Do drugiego typu zalicza się tych, którzy osiągają maksymalną wydajność w miarę narastania pracy. Jakby zwiększające się trudności wydobywały nowe zasoby energii do ich pokonywania. Ci powinni zaczynać do najłatwiejszych i kończyć na trudniejszych przedmiotach. 3. Trzeci typ reprezentują ci, którzy osiągają maksimum wydajności pracy dopiero w środkowym odcinku czasu jej wykonywania. Ci powinni zaczynać od przedmiotów łatwiejszych, przechodząc do trudniejszych i znów kończyć na łatwiejszych. Między wymienionymi typami pracy istnieją liczne odchylenia i duże nieraz różnice indywidualne. Stąd nie ma „czystych" typów umysłowości i dlatego najwięcej jest typów pośrednich. W organizowaniu sposobów przygotowania się do lekcji bardzo ważną rolę odgrywa czynnik psychologiczny. „Odrabiając" na dzień następny nie powinno się grupować przedmiotów tylko humanistycznych, potem matematyczno--przyrodniczych. Na przykład po języku polskim, odrobić matematykę, po historii fizykę, po przedmiotach artystycznych przejść do chemii itp. Układ taki stwarza większą rozmaitość i nie będzie męczący, lecz odwrotnie podtrzyma zaciekawienie, lepsze zainteresowanie przedmiotem, choćby był najmniej lubiany. Bardzo istotny jest w pracy jej rytm. Jest on różny w zależności od pory dnia, tygodnia, a nawet roku. W ciągu dnia różna jest wydajność w poszczególnych godzinach. Przeciętnie biorąc, najlepsze wyniki mamy między 9—11 rano, a po południu między 16—18 — z tym, że wyniki pracy są znacznie lepsze w godzinach przedpołudniowych. Zazwyczaj środy i czwartki są dniami, kiedy wyniki pracy są najlepsze. Piątki i soboty są dniami o najniższej wydajności. W ciągu roku rytm pracy ulega wahaniom. Wrzesień jest miesiącem na tzw. „rozruch". W październiku i listopadzie, a potem w lutym, marcu i kwietniu, wydajność jest najwyższa. Należy w tych miesiącach opanować zasadniczą część materiału nauczania, odkładanie tego na maj i czerwiec jest największym błędem. Organizm wtedy jest zmęczony i uzasadniona jest opinia, że kiepski jest ten uczeń, który zabiera się do nauki, gdy zaczynają kwitnąć kasztany. Najcenniejszym sprzymierzeńcem pracy umysłowej nauki szkolnej jest zainteresowanie, potem koncentracja uwagi i zrozumienie, (które umożliwia szybsze przyswojenie materiału choćby był nawet bardzo trudny. To, co zapamiętujemy bez zrozumienia treści w sposób mechaniczny, pamiętamy gorzej i krócej. Wrogiem uczenia jest poczucie, że wszystko jest jasne, łatwe i nie wymaga powtarzania. Pozory na ogół mylą. Gdy chcemy w wyniku pobieżnego, „mechanicznego" uczenia się, które daje złudne poczucie opanowania pewnego zasobu wiadomości, odtworzyć tekst, okazuje się, że wszystko ucieka z pamięci. Przyswojona wiedza ma tak cienką warstwę, że prawie jej nie widać. Najmniej jest niestety zauważalna w czasie odpytywania przez nauczycieli na lekcji, co zostaje ocenione na ogół „na niedostatecznie". Warunki, w jakich odbywa się nauka, mają także ogromne znaczenie. Codzienne odrabianie lekcji, czytanie zadanej lektury, kreślenie, pisanie wypracowań wymagają spokoju, ciszy a przede wszystkim stałego miejsca w mieszkaniu, a także biurka lub stołu. Rozmiary ich nie powinny być mniejsze niż 80 X 60 cm. Uszczuplenie tej powierzchni uniemożliwia swobodną pozycję przy pracy, odpowiednie rozłożenie książek, zeszytów, atlasów, a także niekorzystnie wpływa na koncentrację uwagi. Powinny one znaleźć swe stałe miejsce w szufladzie, na regale czy półce w zasięgu ręki, by nie tracić czasu na ich poszukiwanie. Bardzo ważne jest oświetlenie miejsca pracy. Źródło światła powinno znajdować się zawsze z lewej strony ponad poziomem głowy. Najlepsza jest lampa stojąca z żarówką 75—100 W, kloszem osłaniającym ostre promienie światła, które powinny być skierowane na leżące zeszyty, książki. Sygnałem świadczącym o zmęczeniu wzroku jest ból oczu i głowy, którego nie można lekceważyć. Zmęczenie oczu, wady wzroku prowadzą do szybkiego i znacznego zmniejszenia wydajności umysłowej. Wielu uczniów uczy się chętnie przy muzyce. Często spotykane opinie, że muzyka — nawet głośna — pomaga w pracy umysłowej, oparte są na subiektywnych odczuciach. Muzyka radiowa nie przeszkadza w wykonywaniu czynności, które nie wymagają większego skupienia uwagi. Przy intensywnej pracy muzyka sprzyja zmęczeniu, rozprasza uwagę, której koncentracja wymaga także znacznego wysiłku, osłabia pamięć i czas nauki się wydłuża. Zdarza się jednak, że cicha i spokojna muzyka może sprzyjać lepszej koncentracji uwagi. Odgrywa ona rolę przyjemnego bodźca zagłuszającego inne, mniej miłe i rozpraszające dźwięki, takie jak: ruch uliczny, gwar rozmów. W pracy umysłowej najbardziej przeszkadzają wszelkie ujemne bodźce słuchowe, czyli hałasy. Rozmowa prowadzona w tym samym pomieszczeniu, nawet szeptem, jest ogromnym utrudnieniem. Ucząc się, należy dążyć do zupełnej izolacji, wykluczenia wszystkiego, co rozprasza uwagę. Nieobojętną sprawą jest estetyczny wygląd miejsca pracy w czasie uczenia się, przygotowywania prac pisemnych. Czystość, ład, porządek, nie zagracone biurko czy stół ułatwiają i uprzyjemniają naukę. Dla lepszego samopoczucia a także wyników w nauce nieobojętne jest najbliższe otoczenie. Kolor ścian na przykład, zdaniem psychologów, wpływa też na wydolność umysłową. Kolor czerwony i pomarańczowy wzbudzają niepokój, pastelowe działają uspokajająco, ułatwiają koncentrację uwagi. Ucząc się dłużej, dobrze jest stosować małe przerwy wypoczynkowe a także zmieniać pozycję. Mając odrobione lekcje „pisemne", a do nauczenia się jeszcze ,yustne", można zrezygnować z pozycji siedzącej przy stole, biurku na korzyść wyciągnięcia się na twardej podłodze i uczenia się, leżąc na brzuchu. Pod książkę dobrze jest podłożyć podgłówek, tak aby odległość głowy od czytanego tekstu wynosiła przynajmniej 30 cm. Takie warunki umożliwiają swobodne oddychanie, zapobiegają wadom wzroku, dają poczucie wygody, mają dobroczynny wpływ na kręgosłup. Garbienie się, krzywe siedzenie przy biurku prowadzi nieuchronnie do skrzywienia kręgosłupa, schorzenia uciążliwego bardzo powszechnego u dorastającej młodzieży. Warunki zewnętrzne mają wpływ na powodzenie w nauce, ale — nie przeceniając ich wpływu na efektywność uczenia się — trzeba podkreślić, że bardzo ważne jest dobre planowanie pracy, właściwe metody uczenia się, a także odpoczynek konieczny dla regeneracji sił fizycznych organizmu. Pragnieniem rodziców jest mieć dzieci roztropne, mądre, przewidujące, otwarte na życie i wiedzę, które charakteryzuje to, o czym pisał cytowany na wstępie rozdeiału Bertrand Russel, zaś otwartość umysłu, mądrość zdobywa się nie tylko w wieku lat 18, ale przez całe długie życie.
“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiączkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które się dokonują w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzą tylko w samych jajnikach, dotyczą one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narządów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”