Wychowanie

Założenia systemu socjalistycznego

Jak pamiętamy, podstawy światopoglądowe stanowi tu idea walki rewolucyjnej dążącej do oba­lenia ustroju klasowego w kapitalizmie wraz z jego imperalizmem, kolonializmem czy neokolonializmem oraz do zbudowania społeczeństwa bezklasowego ludzi pracujących nad opanowa­niem przyrody i stworzeniem postępu i dobrobytu („raj na zie­mi"). Rewolucja więc obejmuje wszystko, jest rewolucją poli­tyczną, społeczną i kulturalną, wnoszącą nowe treści wychowaw­cze i moralne. Stąd najdalszym, ideowym celem wychowania socjalistycznego jest „przygotowanie dorastających pokoleń do aktywnego udziału w budowie społeczeństwa komunistycznego i obronie państwa radzieckiego, budującego to społeczeństwo". Późniejsze sformułowania celów wychowania są rozbudowane pod względem zadań szkoły, ale koncentrują się wokół wycho­wania budowniczych społeczeństwa komunistycznego, stąd osta­teczne wskazanie brzmi: „Szkoła wiąże pracę dydaktyczno-wy­chowawcza z praktyką komunistycznego budownictwa i prowa­dzi moralne wychowanie uczniów w duchu wymagań kodeksu moralnego budowniczego komunizmu". Szczegóły tego kodeksu moralnego będą wyjaśnione niżej, ponieważ przedtem trzeba zarysować koncepcję społeczeństwa budującego komunizm. Otóż model społeczeństwa i człowieka nowego, którego narzędzie realizacji stanowi wychowanie socjalistyczne, stworzony jest przez całość założeń marksizmu-leninizmu, na którą składają się: 1 — materializm dialektyczny i historyczny, 2 — ekono­mia polityczna (społeczeństwa opartego o pracę i własność spo­łeczną środków produkcji) oraz 3 — strategia i taktyka rewo­lucji (historia ruchów robotniczych i zwycięstwa proletariatu). Dla zrozumienia systemu wychowawczego socjalizmu naj­większe znaczenie posiada filozofia materializmu dialektycznego i historycznego, składająca się z trzech części: materializmu, dialektyki i teorii rozwoju społeczeństwa. Części te są ściśle związane w system, dlatego nie wolno ich rozdzielać, jak to czyniła interpretacja stalinowska, na skutek czego w podręcz­nikach diamatu (filozofii dialektycznego materializmu) starego typu pojawiły się różne ujęcia bardziej dotyczące bytu ma­terialnego, czyli „ontologiczne" lub bardziej zagadnień dialek­ tycznego poznania, czyli „gnozeologiczne". Stąd też w latach sześćdziesiątych pojawiły się przedstawienia szerokie marksi­zmu, rozwijające filozofię materializmu dialektycznego i histo­rycznego na tle współczesnych nauk, nowoczesnych problemów cywilizacji oraz krytyki współczesnych kierunków filozofii nie-marksistowskiej. Pomimo rozwinięcia i pogłębienia problemów rozwiązanie pozostaje zgodne z rdzeniem filozofii materializmu dialektycznego i historycznego, które w skrócie należy przypo­mnieć. a) Materializm filozoficzny zakłada, że istnieje tylko odwiecz­na materia, będąca w nieustannym ruchu, na skutek czego stale się rozwija w coraz subtelniejsze stany materialne aż do świa­domości i duchowości człowieka. Zjawiska duchowe więc istnie­ją, ale są materialne, ponieważ wiążą się z funkcjonalnymi sta­nami najwyżej zorganizowanej materii mózgowej w wyższych ośrodkach systemu nerwowego. Świadomość ludzka zdolna jest do odbicia w sobie rzeczywistości, czyli według teorii odbicia, stworzonej przez Lenina, świadomość może poznać obiektywną rzeczywistość przez jej odzwierciedlenie we wrażeniach zmysło­wych, wyobrażeniach, pojęciach i teoriach. Jednakże nie zawsze odbicie w świadomości jest prawdziwe, czyli zgodne z istnieją­cym obiektywnie stanem rzeczy. Przeto warunki prawdy w po­znaniu stanowią: 1 — związek myślenia z działalnością prak­tyczną, gdyż w przeciwnym razie odbicie w świadomości staje się abstraktem oderwanym od praktyki, która jest nie tylko źródłem poznania, ale i kryterium, miernikiem jego prawdzi­wości oraz 2 — łączność człowieka poznającego z innymi ludź­mi prawidłowo odbijającymi rzeczywistość, czyli łączność z kla­są pracującą i jej celami rewolucyjnymi, w przeciwnym bowiem wypadku myślenie pozostające w służbie klasy kapitalistycznej ulega deformacji, złudzeniom i mistyfikacji. Tak więc materia­lizm marksistowski ma swą odrębną teorię poznania, która wy­tycza drogi myślenia, nauce i nauczaniu, a równocześnie sic sama pogłębia. b) Dialektyka zaś tworzy w materializmie marksistowskim metodę obiektywnego poznania przyrody bez wszelkich dodat­ków interpretacyjnych i klasowej mistyfikacji. Opiera się ona o cztery prawa: 1 — prawo wszechzwiązku zjawisk i jedności przyrody głosi, że cała natura i kosmos, składają się z tych samych pierwiastków chemicznych, w tej samej materii, w związku z czym wszystkie zjawiska jako materialne wiążą się ze sobą i wzajemnie na siebie wpływają. Stąd badając zjawiska wychowania, trzeba brać pod uwagę wpływ kultury, ustroju społecznego, gospodarki, ich powiązania i oddziaływania na psy­chikę wychowywanego człowieka; 2 — prawo ruchu i zmian stwierdza, że wszystkie zjawiska są w ciągłym, różnopostacio-wym ruchu i podlegają zmianom. Wszystko więc przechodzi z jednych stanów w drugie, przez to ulega rozwojowi lub roz­kładowi i śmierci. Tak tedy w wychowaniu i kulturze ruchy postępowe przyczyniają się do rozwijania i doskonalenia, nato­miast ruchy wsteczne, konserwatywne stanowią warunek upad­ku i zacofania. Wszystkie zjawiska, a więc i wychowawcze na­leży z punktu widzenia metodologii dialektycznej rozpatrywać w ruchu i oceniać zmiany ze względu na postęp społeczny w kierunku demokratyzacji (np. oświaty) lub uwstecznienie; 3 — prawo przechodzenia ilości w jakość w sposób skokowy wyjaśnia dokładniej proces rozwoju, który od drobnych zmian ilościowych (jak stopniowe podgrzewanie wody), w sposób nagły, skokowo zmienia swój charakter w zjawiska nowej jakości (wrzenie wody przy 100 C). Tak samo przez drobne zmiany ilościowe pod wpływem nauczania wiadomości i wychowania nawyków w świadomości ludzkiej wytwarza się nowa jakość, która wyraża się w światopoglądzie naukowym jednostki i zbio­rowości. Przy tym nie chodzi o stopniowe zmiany ewolucyjne o charakterze ilościowym, lecz o nowe jakości tworzące się sko- kowo, czyli rewolucyjnie; 4 — prawo jedności i walki prze­ciwieństw wreszcie tłumaczy proces rozwoju tym, że tkwiące u podstaw każdego zjawiska przeciwieństwa zwalczają się, two­rząc motor rozwoju, przebiegającego przez tezę, antytezę, syn­tezę i odnawiającego się dalej na coraz wyższym poziomie.77 W dziedzinie wychowania decydujące znaczenie ma według mar­ksizmu walka klasowa, która doprowadza do uwydatnienia sprzeczności antagonistycznych, tkwiących w wychowaniu, np. między indywidualnością i społecznością, między umysłem a wo­lą, wolnością a przymusem, a dopiero przez postęp sprowadza je do jedności i syntezy w postaci wszechstronnego rozwoju jed­nostki wychowywanej w łączności kolektywnej z całym postę­powym społeczeństwem, budującym ustrój bezklasowy. Rozwój dialektyczny i walka sprzeczności odbywa się zawsze w kon­kretnej przestrzeni i w czasie, czyli podlega procesowi historycz­nemu, którego teorię wypracowała trzecia część materializmu marksistowskiego. c) Materializm historyczny stanowi teorię rozwoju społeczeń­stwa ludzkiego, zbudowaną na podstawie materializmu filozo­ficznego i dialektyki. Zasada podstawowa materializmu histo­rycznego głosi, że „byt społeczny określa świadomość", czyli treści świadomości, nazywane tu „nadbudową ideologiczną", za­leżne są od bytu społecznego, tzn. sytuacji społecznoekonomicz-nej jednostek, jak też całej klasy, co w terminologii ściślejszej nazywa się „bazą ekonomiczną". Bazę ekonomiczną tworzy każ­dorazowy sposób produkcji dóbr materialnych, który zależy od: a) sił wytwórczych, jakie stanowią narzędzia i ludzie posługu­jący się nimi oraz b) stosunków produkcji, czyli stosunków wła­snościowych, które określają, do kogo będą należały wytwory produkcji — do właścicieli narzędzi, czy też do ludzi pracują­cych tymi narzędziami. Najbardziej zmiennym elementem w materializmie histo­rycznym są narzędzia wytwórcze, jako to wynalazki maszyn, materiałów i źródeł energii, które z kolei powodują zmiany w stosunkach społecznych własności. Tak np. wprowadzenie koła wodnego zamiast żarn obsługiwanych pracą ręczną niewolników przyczyniło się do powstania indywidualnej własności młynarza, zastosowanie zaś później maszyny parowej do napędu spowodo­wało wzrost stosunków kapitalistycznej własności na rzecz właś­cicieli maszyny, a nie pracujących przy niej młynarzy. Tak więc, głosi materializm historyczny, ze zmianą bazy ekonomicznej zmienia się także treść świadomości, zostaje z czasem obalona poprzednia nadbudowa ideologiczna, do której wchodzą wszelkie poglądy i teorie polityczne, prawne, społeczne, religijne, filo­zoficzne, estetyczne, naukowe, chociaż nadbudowa nie wyczer­puje całej kultury ludzkiej. Tak np. do nadbudowy ideologicznej nie należy sam system językowy, dorobek sztuki czy wiedza naukowa, a to dlatego, ponieważ nie są całkowicie zmieniane po obaleniu bazy dotychczasowej, lecz rozwijają się w dalszym cią­gu i muszą być jako trwały dorobek ludzkości dziedziczone i opanowywane przez ludzi w zmienionej bazie ekonomicznej i przekształconej świadomości. Tak więc i w socjalizmie trzeba uczyć się i opanowywać podstawy kultury przy pomocy języka narodowego i obcych, dzieł sztuki antycznej i romantycznej, przy pomocy pojęć tak filozoficznych, jak mitologicznych i reli­gioznawczych, przy pomocy tabliczki mnożenia, ułamków, loga-rytmów i całek, aby być człowiekiem prawdziwie wykształco­nym, jak tego domagał się Lenin. Związek więc między bazą ekonomiczną i nadbudową ideologiczną nie jest nigdy jedno­stronny, jak tego chciał tzw. materializm wulgarny, uproszczo­ny, wyjaśniający mechanicznie procesy zmian w jednokierun­kowym działaniu określonej przyczyny materialnej, wywołują­cej określony skutek. Przeciwnie związek bazy i nadbudowy w materializmie historycznym jest dialektyczny, czyli dwustron­ny. Nie tylko zmiany bazy ekonomicznej powodują przekształ­cenia w nadbudowie ideologicznej, ale także nadbudowa, jej treści są aktywne i mogą przyczyniać się do przyśpieszenia, albo też do zahamowania zmian zachodzących w bazie. Przekształce­nia więc świadomości społecznej opóźniają się w stosunku do zaszłych przemian w bycie społecznym, w bazie ekonomicznej. Mogą w świadomości działać tzw. przeżytki w postaci przesą­dów czy zabobonów nie koniecznie religijnych, stąd też bardzo łatwo tu o omyłkę, gdy jakąś zasadę logiczną, językową czy nawet ogólnoludzką zasadę moralną chce się zaliczyć do nad­budowy ideologicznej i potraktować jako przeżytek przeszłych epok i baz ekonomicznych w świadomości ludzi. Stąd też obec­nie w materializmie historycznym nie liczy się na automatycz­nie zachodzące zmiany w świadomości ludzkiej pod wpływem zmian rewolucyjnych w bazie ekonomicznej, lecz przywiązuje się wielkie znaczenie do walki ideologicznej nad usuwaniem przeżytków i przekształcaniem świadomości w kierunku nau­kowego poglądu na świat, jak to ujmuje marksizm-leninizm jako filozofia klasy robotniczej. Pomimo wielkiej ważności walki ideologicznej materializm historyczny utrzymuje, że historia społeczeństwa ludzkiego to przede wszystkim historia rozwoju produkcji, w której odkrycia i wynalazki grają pierwszoplanową rolę oraz związana z nią historia mas pracujących i ich rozwijającej się walki klasowej z właścicielami coraz potężniejszych środków produkcji, umoż­liwiających dziś całkowitą automatyzację i pozbawiających lu­dzi zwykłej pracy. Całość historii społeczeństwa ludzkiego dzieli materializm historyczny na pięć okresów, związanych z odrębnymi formacja­mi społecznoekonomicznymi. Są to wspólnota pierwotna (wspól­ne narzędzia i praca w myślistwie i pasterstwie), niewolnictwo (podział na ludzi wolnych i pracujących fizycznie niewolników), feudalizm (użytkowanie ziemi przez chłopów poddańczo zależ­nych od panów), kapitalizm (prywatne środki produkcji i wy­zyskiwana wolna siła najemna) oraz ustrój bezklasowy na niż­szym etapie socjalizmu (podział dochodu narodowego wedle pracy) oraz na wyższym — komunizmu (obfitość produkcji, po­dział dochodu wedle potrzeb). W ramach tej periodyzacji ustrojowej rozwijały się treści nadbudowy, związane także z problemami wychowania dzieci,młodzieży i dorosłych. W problemach tych decydującą rolę od­grywały zmieniające się zależnie od formacji społecznoekono-micznych poglądy na moralność, na człowieka oraz na życie w społeczeństwie, czy też na naukę, która dziś w dobie rewo­lucji naukowotechnicznej przechodzi jak gdyby do bazy i swoim poziomem oraz ilością twórczych naukowców decyduje o warun­kach życia społeczeństwa. Charakteryzując system wychowania socjalistycznego, zajmiemy się już tylko ideami pedagogicznymi tego okresu.

Cytat Dnia!

“
Okres przekwitania

Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiączkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które się dokonują w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jaje­czek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzą tylko w samych jajnikach, dotyczą one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narządów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”