Rozwój uczuciowy
Uczucia lęku, zmartwienia i strapienia
CzÄ™sto tÅ‚umaczymy sobie na odwrót niektóre przejawy uczuć mÅ‚odocianych, jakby zapominajÄ…c, że byÅ‚y one kieÂdyÅ› i naszym udziaÅ‚em. Zapominanie jest rzeczÄ… ludzÂkÄ…, podobnie jak uczucie lÄ™ku, strachu, gniewu, zÅ‚oÅ›ci, wrażenie wszechobecnoÅ›ci w naszym życiu zmartwieÅ„ mniej lub bardziej wyolbrzymionych i frustracji *). Te ostatnie, okreÅ›lane jako stany frustracyjne, zwiÄ…zane sÄ… z niemożnoÅ›ciÄ… zaspokojenia potrzeb w wyniku napotykaÂnych przeszkód w szkole, wÅ›ród rówieÅ›ników, w domu rodzicielskim. Frustracja — stan pewnego napiÄ™cia psychicznego, spowoÂdowany niezaspokojeniem jakichÅ› potrzeb, albo niemożnoÅ›ciÄ… osiÄ…gniÄ™cia jakiegoÅ› celu. Ambiwalencja — dwojakość, dwuwartoÅ›ciowość uczuć. DoÂznawanie jednoczeÅ›nie dwóch sprzecznych uczuć 1 chÄ™ci w stosunku do tych samych osób, przedmiotów albo sytuacji. Wymienione uczucia staÅ‚y siÄ… przedmiotem badaÅ„ w odniesieniu do okresu dorastania. Wyróżniono trzy kaÂtegorie strachu ): Strach przed przedmiotem materialnym, bodźcami, którymi sÄ…: zwierzÄ™ta, ogieÅ„, burza, haÅ‚asy, lot samoloÂtem. Strach przed sytuacjami spoÅ‚ecznymi — przykÅ‚adem tego jest lÄ™k przed osobami reprezentujÄ…cymi okreÅ›lone autorytety, przed nawiÄ…zywaniem kontaktów z (ludźmi, przebywaniem w licznym towarzystwie i maÅ‚o znanym, przed wystÄ…pieniami publicznymi, nawet w klasie, przed tablicÄ…. Pewna szesnastoletnia dziewczyna przeżywaÅ‚a tak silne lÄ™ki przed odpowiadaniem przy tablicy, że dochodzie Å‚o w czasie odpytywania w jej organizmie do wielu kÅ‚oÂpotliwych objawów. Szczególnie byÅ‚y one widoczne na twarzy i szyi w postaci czerwonych plam, „burczenie w żoÅ‚Ä…dku" (tak gÅ‚oÅ›ne, że wywoÅ‚ywaÅ‚o zÅ‚oÅ›liwe komentarze), pocenie siÄ™ rÄ…k, a także parcie na mocz. Objawy to nie wystÄ™powaÅ‚y, gdy nie odpowiadaÅ‚a przy tablicy, lecz przy Å‚awce. Na szczęście znalazÅ‚a zrozumienie u swej wychoÂwawczyni, która musiaÅ‚a wytÅ‚umaczyć owe „niedyspozyÂcje" dziewczynki i przekonać innych nauczycieli o jej kÅ‚oÂpotach. Dziewczyna cieszyÅ‚a siÄ™ opiniÄ… pilnej, pracowitej uczennicy. Strach zwiÄ…zany z wÅ‚asnÄ… osobÄ…, a dotyczÄ…cy zjaÂwisk natury ogólnej. Do tej grupy bÄ™dÄ… należaÅ‚y bodźce, takie jak: wÅ‚asne choroby i najbliższych, przewidywanie Å›mierci, utrata rodziców, problemy zwiÄ…zane z sensem żyÂcia, niepokojami Å›wiatopoglÄ…dowymi, z zagadnieniami spoÂÅ‚ecznej sprawiedliwoÅ›ci, równoÅ›ci itp. Oprócz wymienionych kategorii lÄ™k wywoÅ‚ujÄ… różne syÂtuacje konfliktowe w domu rodzinnym. Groźby wypoÂwiadane w obecnoÅ›ci dzieci pod adresem jednego z roÂdziców, rÄ™koczyny, atmosfera w okresach poprzedzajÄ…cych rozwód wywoÅ‚ujÄ…, obok lÄ™ku, uczucia ambiwalentne2), rozterkÄ™ po czyjej stanąć stronie: matki czy ojca, których darzy siÄ™ jednakowym uczuciem. Silne napiÄ™cia i ogarniaÂjÄ…ce uczucie strachu w takich sytuacjach doprowadzajÄ… do ucieczek z domu, zachowaÅ„ demonstracyjnych — celem zwrócenia uwagi (obydwojga lub jednego z rodziców) na siebie przez jakiÅ› szczególnie drastyczny, niedozwolony czyn. PrzykÅ‚adem takim jest przypadek pewnego piÄ™tnaÂstolatka, który w czasie nieobecnoÅ›ci swych skłóconych rodziców przyprowadziÅ‚ kolegów do domu, urzÄ…dziÅ‚ pijaÂtykÄ™, a w przypÅ‚ywie agresji dokonaÅ‚ zniszczenia wysoko cenionego przez ojca przedmiotu — instrumentu muzyczÂnego. Ojciec byÅ‚ muzykiem i ów instrument potrzebny byÅ‚ mu do wykonywania zawodu. Kary fizyczne, oczekiwane nagrody, opinie o postÄ™pach w nauce, w wybranej dziedzinie — mogÄ… stanowić także źródÅ‚o lÄ™ków dorastajÄ…cych. Wraz z wiekiem sÅ‚abnÄ… lÄ™ki przed konkretnymi przedÂmiotami materialnymi. Owady, pajÄ…ki, które napawaÅ‚y dotÄ…d strachem, stajÄ… siÄ™ dla niektórych czasami przedÂmiotem badaÅ„ przyrodniczych. Spotyka siÄ™ w opowiadaÂniach mÅ‚odocianych silny lÄ™k przed surowym ojcem, zÅ‚oÂÅ›liwym i niesprawiedliwym nauczycielem, a także przed grupami przestÄ™pców, chuliganów, pijaków, przed faÅ‚szyÂwymi koleżankami lub kolegami. Z czasem maleje strach, bodźce lÄ™kowe odsuwajÄ… siÄ™ na dalszy plan i jednostka staje siÄ™ na nie odporniejsza. OdmianÄ… lÄ™ków sÄ… zmartwienia i strapienia, bÄ™dÄ…ce także udziaÅ‚em mÅ‚odocianych. NajczÄ™stszym powodem zmartwieÅ„ sÄ… niepowodzenia w nauce, konflikty z rodziÂcami, utrata przyjaciółki, przyjaciela. PrzyczynÄ… strapieÅ„ sÄ… problemy zwiÄ…zane z wÅ‚asnÄ… osobÄ…, wyglÄ…dem zewnÄ™Âtrznym (mankamenty twarzy — piegi, krostki i krosty), cechami charakteru. Z tym rodzajem uczuć wiążą siÄ™ staÂny frustracji wynikajÄ…ce z niezaspokojonych potrzeb, pragÂnieÅ„, dążeÅ„ czy marzeÅ„ dziewczyny lub chÅ‚opca. NiezaÂspokojone potrzeby stanowiÄ… duże utrudnienie w uksztaÅ‚Âtowaniu siÄ™ postawy spoÅ‚ecznej, uwzglÄ™dniajÄ…cej interesy innych, powodujÄ… brak współdziaÅ‚ania i współ odczuwania. Prowadzi to do egocentryzmu, zÅ‚oÅ›liwoÅ›ci, różnych form agresji — sÅ‚ownej, czynnej, poÅ›redniej, Å‚agodnej. Uniemożliwienie zaspokojenia wywoÅ‚uje wybuch agreÂsji sÅ‚ownej, manifestujÄ…cej siÄ™ w wyzwiskach, obraźliwych okreÅ›leniach osoby, która byÅ‚a tego wybuchu powodem. Czynnym objawem agresji mogÄ… być rÄ™koczyny, a poÅ›redniej: „zawziÄ™te" milczenie, zaciÄ™tość i chęć niszczenia przedÂmiotów należących do osoby, która staÅ‚a sdÄ™ przyczynÄ… kÅ‚opotów. Nie u wszystkich dorastajÄ…cych wystÄ™pujÄ… opiÂsane formy agresywnego zachowania. Zdaniem niektórych psychologów formy agresji uwarunkowane sÄ… wzorcami kulturowymi i spotykanymi we wÅ‚asnych rodzinach. WiÄ™kszÄ… potrzebÄ™ agresji wykazujÄ… ci dorastajÄ…cy, któÂrzy w dzieciÅ„stwie doÅ›wiadczali kar cielesnych, mieli bruÂtalnego ojca, rozhisteryzowanÄ…, nieopanowanÄ… matkÄ™. Reakcje zÅ‚oÅ›ci i gniewu wywoÅ‚ujÄ… różne przejawy agreÂsji (w formie oÅ›mieszania, przezwisk i dokuczania) ze / strony rodzeÅ„stwa, kolegów i otoczenia. Zarówno dziewÂczÄ™ta, jak i chÅ‚opcy *) nie lubiÄ… niemÄ…drych żartów, udaÂwania, przechwalania siÄ™, „skarżypytstwa", obmawiania, wÅ›cibstwa. DostrzegajÄ… zjawiska spoÅ‚eczne i polityczne, chcÄ… ulepszać otoczenie, lecz razi ich marnotrawstwo, nieÂsolidna praca, oszustwa sprzedawców. Pozytywne cechy charakterologiczne znajdujÄ… uznanie i chęć naÅ›ladowniÂctwa. LÄ™ki mÅ‚odocianych wywoÅ‚uje poczucie zagrożenia, obaÂwa przed kompromitacjÄ… i oÅ›mieszeniem siÄ™ wobec osób, na których im szczególnie zależy. DÅ‚ugotrwaÅ‚e poczucie zagrożenia może sprzyjać przekonaniu o wÅ‚asnej „niższoÂÅ›ci", nieudolnoÅ›ci, powodować brak wiary w siebie, nieÂpewność w dziaÅ‚aniu. LÄ™ki powstaÅ‚e w dzieciÅ„stwie, a wyÂnikÅ‚e z owego poczucia zagrożenia, zapadajÄ… gÅ‚Ä™boko i choć w okresie dorastania stajÄ… siÄ™ irracjonalne, nie zawÂsze udaje siÄ™ je wyperswadować. W tym okresie mÅ‚odociani mogÄ… doÅ›wiadczyć wielu ciężkich i bolesnych przeżyć, które sÄ… wynikiem zÅ‚ej syÂtuacji rodzinnej, obojÄ™tnoÅ›ci otoczenia i szkoÅ‚y. Åšlady teÂgo pozostajÄ… dÅ‚ugo w pamiÄ™ci i mogÄ… zaważyć na caÅ‚ym życiu.
“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiÄ…czkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które siÄ™ dokonujÄ… w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeÂczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzÄ… tylko w samych jajnikach, dotyczÄ… one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narzÄ…dów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”