Wychowanie
Zasady systemy liberalnego
Mnożące się strumyki reform i nowych pomysłów połączyły się w jeden nurt „nowego wychowania" na zjeździe pedagogów w Hadze w 1912 r. Postanowiono na nim zorganizować towarzystwo dla przeprowadzenia reformy szkolnictwa. Wojna przeszkodziła wyznaczonemu na r. 1914 organizacyjnemu zjazdowi, który odbył się dopiero w 1921 r. w Calais. Utworzono wówczas Międzynarodową Ligę Nowego Wychowania pod egidą Ligi Narodów w Genewie, dokąd przeniesiono Międzynarodowe Biuro Nowego Wychowania, będące centralą na skalę światową. Liga Nowego Wychowania poza twórcami systemów pedagogicznych obejmowała jako zasadniczych członków rządy państw, które deklarowały wprowadzenie w swoim kraju reformy szkoły według określonego programu. Polska świeżo po odzyskaniu niepodległości stała się członkiem Ligi i początkowo miała pewne sukcesy propagandowe szczególnie w dziedzinie samorządu szkolnego, dopóki Niemcy nie zostały przyjęte do Ligi Narodów. Program Międzynarodowej Ligi Nowego Wychowania wymagał, by 1° — celem wychowania było zachowanie i potęgowanie sił duchowych dziecka, 2° — poszanowanie indywidualności, aby oswobodzić wewnętrzne siły dziecka, 3° — nauczania opartego na wrodzonych, spontanicznych zainteresowaniach, objawianych w pracy ręcznej, umysłowej, artystycznej i społecznej, 4° — zaprowadzenie samo-opanowania i samorządu jako postaw karności, 5° — zastąpienie współzawodnictwa między uczniami współpracą indywidualności na usługach zbiorowości, 6° — wymagał koniecznie koedukacji jako wspólnego nauczania i wychowania obu płci, by umożliwić im wzajemne wywieranie wpływów „niezmiernie pożądanych". Obowiązywało tu bezwzględne odrzucenie wszelkich kar tak fizycznych jak i psychicznych, chodziło bowiem w pierwszym rzędzie o „oswobodzenie wewnętrznych sił dziecka".49 Określenie to nie było rozumiane tradycyjnie jako rozwijanie i ćwiczenie sił intelektualnych i moralnych dziecka, lecz pojmowano pod tym wydobywanie specjalnych sił duchowych, o charakterze metapsychicznym, jak siła nadzwyczajna woli, hypnoty-zerstwo, telepatia, jasnowidzenie, mediumizm i okultyzm. Działał w tym programie ezoteryczny mistycyzm propagowany przez teozofię (gr. teos — bóg, sofia — mądrość) Heleny Bławatskiej i antropozofię ( gr. antropos — człowiek) Rudolfa Steinera jako światopogląd towarzystw masońskich, przyjmujących za podsta- wę laickiej moralności i etyki naukę jogów hinduskich w opanowaniu ciała przez spotęgowaną ćwiczeniami świadomość jaźni i siłę woli.50 W ten sposób Międzynarodowa Liga Nowego Wychowania jako ekspozytura masonerii wprowadzała, walcząc z chrześcijaństwem, wschodni mistyczny pogląd na świat jako podstawę reformy wychowania. Z nowych założeń wypływał program sprzecznej z tradycją europejską koedukacji, czyli wychowawczego zrównania płci, nie tylko przez wspólną naukę, ale także wychowanie prowadzące teraz do maskulinizacji dziewcząt i odwrotnie do feminizacji chłopców jako wpływów „niezmiernie pożądanych". Koedukację uzupełniał postulat, by dziecko samo-opanowywało się moralnie przy pomocy jedynie samorządu szkolnego jako instytucji demokratycznej bez potrzeby poznawania zasad etycznych i uznawania autorytetu wychowawczego. U podstaw zaś całości programu leżała utopijna wiara w spontaniczną wrodzoną popędowość zaiteresowań twórczych wszystkich dzieci, co pozwalało na odrzucenie wszelkiego z góry ustalonego programu i planu nauczania. Całość więc była wyrazem mistycznego idealizmu, indywidualizmu i liberalizmu. Liga Nowego Wychowania działała w duchu pacyfizmu i rozwijała się bez przeszkód do 1932 r., organizując światowe zjazdy co dwa lata, dopiero kryzys ekonomiczny kapitalizmu i faszyza-cja Europy położyła kres jej żywotności i ekspansji. Po drugiej wojnie powszechnej Liga Nowego Wychowania weszła w skład UNESCO jako jeden z członków. Równocześnie zasady przybrały pod wpływem rozwijającej się nauki (psychologia funkcjonalna E. Claparede'a, metoda kliniczna poznawania dziecka przedszkolnego J. Piageta i inne) nieco inny charakter, raczej pedologiczny aniżeli teozoficzny, żądają bowiem, by 1° — patrzeć właściwie na dziecko jako na istotę odrębną i bogatą (szacunek dla dziecięctwa), 2° — mobilizować aktywność dziecka, 3° — pobudzać i rozwijać je, a nie nauczać, 4° — uwzględniać głębsze zainteresowania dziecka, 5° — angażować je do pełnego życia, 6° — stwarzać z klasy społeczność dziecięcą, 7° — łączyć aktywność ręczną z pracą umysłową, 8° — rozwijać zdolności twórcze, 9° — indywidualizować według właściwej każdemu dziecku miary, 10° — zastępować karność zewnętrzną wolnością wewnętrzną. Istotą więc systemu liberalnego wychowania, jak wskazuje nazwa, wciąż pozostaje ta sama swoboda dziecka, uzasadniana teorią ekspresji i przeciwstawiana praktyce represyjnej starej szkoły, chociaż teoretycznie herbartyści (W. Rein) byli za „impresją" jako stopniowym wtłaczaniem wiadomości (łac. imprimere — tłoczyć, naciskać) i stali daleko od późniejszego impresjonizmu pedagogicznego zadowalającego się w swobodnej czynności ucznia wrażeniami i nastrojami jak w wychowaniu estetycznym (F. Gansberg, zm. 1950; H. Scharrelmann, zm. 1940).52 Przeciwieństwa te pomiędzy wolnością a autorytetem ujęto jako postęp wychowawczy w r. 1925 na terenie Ameryki następująco: rozwijanie dziecka od wewnątrz — a nie formowanie go od zewnątrz, zaspakajanie potrzeb i zainteresowań dziecka dla obecnego życia — a nie przygotowywanie go do życia dorosłych w przyszłości, umożliwienie spontanicznego wyrażania siebie — a nie przekazywanie dotychczasowego dorobku kultury, angażowanie się dziecka w czynnościach spontanicznych — a nie zmuszanie do metodycznego opanowania programu nau-ki, rozwijanie własnego doświadczenia dziecka — a nie przyswajanie podawanego mu materiału, budzenie niezadowolenia z istniejącego porządku społecznego — a nie przystosowywanie dziecka do niego, dyscyplinowanie dzieci przez pozwalanie na działanie tego, co im się podoba — a nie narzucanie karności zewnętrznej. Tak więc pomimo pewnej ewolucji widocznej w orientacji światopoglądowej od teozofii poprzez pedologię do teorii twórczej ekspresji, zasadą naczelną pozostaje idea wolności dziecka, którą trzeba bliżej wyjaśnić.“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiączkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które się dokonują w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzą tylko w samych jajnikach, dotyczą one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narządów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”