Wychowanie
Nauki emipiryczne w pedagogice
Wychowawczy rozwój czÅ‚owieka wiąże siÄ™ z życiem jego organizmu, z życiem wewnÄ™trznym psychiki oraz życiem spoÂÅ‚ecznym w Å›rodowisku ludzkim. Wymienione zjawiska życiowe uwikÅ‚ane w wychowaniu sÄ… opisywane i badane głównie w spoÂsób empiryczny: obserwacyjnie lub eksperymentalnie przez trzy nauki pedagogiczne: biologiÄ™ wychowania, psychologiÄ™ wychoÂwania i socjologiÄ™ wychowania. a) Pierwsza z nich — biologia wychowania — mówi o bioloÂgicznych podstawach życia organizmu, przekazywania życia i rozrodu oraz zaznajamia z organicznymi procesami wzrostu ciaÅ‚a i rozwoju mięśni.66 W tym celu przedstawia strukturÄ™ i funkcjonowanie organizmu jako zespoÅ‚u komórek, tkanek i narzÄ…dów, dziaÅ‚ajÄ…cych w skoordynowanych systemach traÂwiennym, oddechowym, krwionoÅ›nym, wydalniczym i mięśnioÂwym. PodstawÄ™ koordynacji fizjologicznej organizmu tworzy system hormonalny gruczołów dokrewnych, które pobudzajÄ… lub hamujÄ… dziaÅ‚alność organizmu. Reakcje nadnerczy, grasicy i wÄ™złów chÅ‚onnych na czynniki drażniÄ…ce (stresory) stanowiÄ… podstawÄ™ tzw. stresu życia jako odpornoÅ›ci organizmu przeciw wyczerpaniu,67 czemu zapobiega życzliwość, radość, relaks. DruÂgi system — nerwowy, reagujÄ…cy na bodźce zmysÅ‚owe odruÂchami rdzenia pacierzowego, popÄ™dami centrów podkorowych oraz Å›wiadomymi i dobrowolnymi ruchami (praksjami) kory mózgowej, wywoÅ‚uje procesy i przeżycia psychiczne, koordynuje dziaÅ‚alność caÅ‚ego organizmu, wprowadzajÄ…c Å‚Ä…czność ze Å›rodoÂwiskiem. Cechy fizyczne organizmu (wzrost, waga, wyglÄ…d) i ceÂchy psychiczne Å‚Ä…cznie ze sposobami reakcji wyjaÅ›nia biologia tak zależnoÅ›ciÄ… od warunków Å›rodowiskowych (ilość i jakość pokarmu, wody, powietrza, Å›wiatÅ‚a, ruchu i snu), jak też od staÅ‚ych wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci wewnÄ™trznych organizmu w postaci konÂstytucji budowy ciaÅ‚a, konstytucji nerwowej i konstytucji horÂmonalnej. Te ostatnie warunki prowadzÄ… do zagadnienia dzieÂdzicznoÅ›ci fizycznej i psychicznej, zwiÄ…zanej z ukÅ‚adami genów w chromosomach komórek rozrodczych i prawami genetyki klaÂsycznej Mendla. U podstaw zaÅ› genicznego przekazywania cech leży dziaÅ‚alność kwasów nukleinowych DNA (kwas dezoksyryÂbonukleinowy) zawartych w 23 parach chromosomów i przekaÂzujÄ…cych informacje geniczne do cytoplazmy przez RNA (kwas rybonukleinowy), który powoduje staÅ‚Ä… syntezÄ™ biaÅ‚ek w koÂmórce. Sprawa zaÅ› dziedzicznoÅ›ci wyjaÅ›nia uzdolnienia lub trudÂnoÅ›ci rozwojowe w postaci niedorozwoju umysÅ‚owego czy ograÂniczenia. Dorobek biologii wychowawczej stanowi dalej podstaÂwÄ™ dla teorii wychowania fizycznego, dietetyki oraz higieny rozwojowej, szkolnej i spoÅ‚ecznej. b) DrugÄ… ważnÄ… naukÄ… w dziale opisujÄ…cym zjawiska w wyÂchowaniu jest psychologia wychowania. Obejmuje ona szereg dyscyplin pokrewnych i graniczÄ…cych ze sobÄ…, jak psychologia rozwojowa o rozwoju psychicznym u dzieci (pedologia) i mÅ‚oÂdzieży (hebologia) oraz dorosÅ‚ych (andrologia), jak psychologia wychowawcza o uwarunkowaniach psychiki dziecka w rodzinie, jako ucznia w szkole, widza w kinie, czytelnika książek, jako harcerza w drużynie itp. DochodzÄ… do nich jeszcze psychologia różnicowa wraz z charakterologiÄ… i typologiÄ… oraz diagnostykÄ… szkolnÄ… o poznaniu uczniów, psychopatologia dzieciÄ™ca i mÅ‚odoÂcianych wraz z higienÄ… psychicznÄ…, a wreszcie psychologia szczegółowa w postaci psychodydaktyki o procesach nauczania i psychopedagogiki o procesach zachowania siÄ™. Psychologia rozwojowa ustaliÅ‚a, że dziecko nie jest miniatuÂrÄ… dorosÅ‚ego, ani bezdusznÄ… rzeczÄ… czy stanem przejÅ›ciowym, który nie pozostawia Å›ladu. Rozwój psychiczny przechodzi okreÅ›Âlone fazy: niemowlÄ™ctwa (1 rok życia), okres poniemowlÄ™cy (do 4 r.), dzieciÄ™ctwo przedszkolne (do 7 r.), dzieciÄ™ctwo szkolne (do 12 r.), wiek dorastania i dojrzewania pÅ‚ciowego (dziewczÄ™ta 12—15 r., chÅ‚opcy 13—17), wiek mÅ‚odzieÅ„czy (dziewczÄ™ta 16—20, chÅ‚opcy 18—24 r.). Każdy z tych okresów ma wÅ‚aÅ›ciwe sobie cecRy umysÅ‚owoÅ›ci, wyobraźni, woli, uczuć i Å›wiatopoglÄ…dowej postawy wobec rzeczywistoÅ›ci, która w wieku przedszkolnym ma charakter magiczny, potem naiwnorealistyczny, subiektyw-nonegatywny, idealistyczny, dopóki postawa ta nie zharmonizuje siÄ™ u czÅ‚owieka dojrzaÅ‚ego.69 Psychologia zaÅ› wychowawcza studiuje procesy uczenia siÄ™ dzieci i mÅ‚odzieży oraz procesy zachowania siÄ™, w których speÂcjalne znaczenie posiadajÄ… stany frustracji70 (Å‚ac. frustratio — zawód, niepowodzenie), jako przykre przeżycia pod wpÅ‚ywem zahamowania zasadniczych dążeÅ„ jednostki, prowadzÄ…ce do reÂakcji obronnych w formie agresji, cofniÄ™cia siÄ™ do pierwotnych form zachowania siÄ™ jak pÅ‚acz (regresja), podstawiania nowych celów (kompensacja) itp. WażnÄ… także dla pedagoga jest psychoÂpatologia, która informuje o dzieciach trudnych, nerwicowych, psychopatycznych, anormalnych umysÅ‚owo (debilizm, imbecy-lizm, idiotyzm — dziÅ› ze wzglÄ™dów wychowawczych okreÅ›lane jako lekki, umiarkowany, znaczny i gÅ‚Ä™boki niedorozwój umyÂsÅ‚owy, inaczej upoÅ›ledzenie umysÅ‚owe71), i chorych psychicznie. c) TrzeciÄ… z kolei naukÄ… opisujÄ…cÄ… zjawiska spoÅ‚eczne w wyÂchowaniu stanowi socjologia wychowania. Zajmuje siÄ™ ona baÂdaniem zależnoÅ›ci wychowania i jego wyników od Å›rodowiska spoÅ‚ecznego, w którym rozwój czÅ‚owieka siÄ™ odbywa. Na to Å›roÂdowisko skÅ‚adajÄ… siÄ™ zwyczaje, stosunki i oddziaÅ‚ywania miÄ™dzy ludźmi, organizacje i instytucje spoÅ‚eczne. Åšrodowiska wychoÂwawcze sÄ… polem Å›cierania siÄ™ różnych wpÅ‚ywów i siÅ‚ dążenio wych caÅ‚ego spoÅ‚eczeÅ„stwa,72 jako zorganizowanego kompleksu grup spoÅ‚ecznych. PodstawÄ™ każdej grupy spoÅ‚ecznej stanowiÄ… wartoÅ›ci szanowane przez czÅ‚onków i tworzÄ…ce wspólnotÄ™ spoÂÅ‚ecznÄ… jako dobro wspólne, na które skÅ‚adajÄ… siÄ™ interesy, jÄ™zyk, obyczaje, poglÄ…dy. PodstawowÄ…, życiodajnÄ… grupÄ… spoÅ‚ecznÄ… bezpoÅ›redniego kontaktu jest rodzina, która swym zdrowiem, trwaÅ‚oÅ›ciÄ… i miÅ‚oÅ›ciÄ… zapewnia najlepsze Å›rodowisko wychowawÂcze dzieciom.73 Ponad rodzicami powstajÄ… szersze grupy spoÂÅ‚eczne poÅ›rednich kontaktów miÄ™dzy czÅ‚onkami, rozsiane po caÂÅ‚ym kraju jak chÅ‚opi, inteligencja, robotnicy, duchowieÅ„stwo. PomiÄ™dzy tymi szerszymi grupami spoÅ‚eczeÅ„stwa istnieje rywaÂlizacja, dochodzÄ…ca w pewnych warunkach do walki o wÅ‚adzÄ™ i znaczenie kulturotwórcze w caÅ‚ym spoÅ‚eczeÅ„stwie. Grupy spoÂÅ‚eczne rywalizujÄ… ze sobÄ… o hegemoniÄ™ politycznÄ… i kulturalnÄ… w obrÄ™bie narodu jako historycznej organizacji pewnego typu kultury narodowej74 (jÄ™zyk, dzieje, zabytki, literatura, sztuka, charakter, poglÄ…d na Å›wiat) oraz w ramach organizacji paÅ„Âstwa 75 jako suwerennej wÅ‚adzy nad okreÅ›lonym terytorium z jeÂgo skarbami naturalnymi, wÅ‚adzy regulujÄ…cej przy pomocy praÂwa i siÅ‚y stosunki pomiÄ™dzy Å›cierajÄ…cymi siÄ™ grupami spoÅ‚eczÂnymi. Poza tym spoÅ‚eczeÅ„stwo jest zawsze rozwarstwione ekoÂnomicznie na klasy,76 czerpiÄ…ce Å›rodki utrzymania bÄ…dź z pracy wÅ‚asnej, bÄ…dź z posiadania lub panowania, oraz na różne war- stwy i stany zróżnicowane zawodowo. W zwiÄ…zku z tymi zjaÂwiskami w każdym spoÅ‚eczeÅ„stwie rozwijajÄ… siÄ™ stale dwie tendencje, pierwszÄ… tworzy proces jednoczÄ…cy wszystkie grupy spoÅ‚eczne w jeden kulturalnie naród (w Å›redniowieczu naród chrzeÅ›cijaÅ„ski, od XVI wieku szlachecki, w XIX wieku mieszÂczaÅ„ski, obecnie demokratyczny), druga tendencja życia spoÂÅ‚ecznego polega na procesach różnicujÄ…cych klasowo lub stanowo spoÅ‚eczeÅ„stwo, co doprowadza do okresowego zaostrzania siÄ™ walki klas o panowanie. Tak organizujÄ…ce siÄ™ i żyjÄ…ce spoÅ‚eczeÅ„stwo jest nosicielem i współtwórcÄ… kultury danego typu, ono też wytwarza wychoÂwanie i szkoÅ‚Ä™. StÄ…d wychowanie i szkolnictwo sÄ… zakorzenione w ustroju spoÅ‚ecznym,77 a czÄ™sto sÅ‚użą za narzÄ™dzie polityczne do urabiania stosunków spoÅ‚ecznych w interesie klas panujÄ…Âcych. Tak wÅ‚aÅ›nie w czasie zaborów w Polsce szkoÅ‚a paÅ„stwoÂwa byÅ‚a narzÄ™dziem germanizacji lub rusyfikacji, zwalczajÄ…Âcych polskie wychowanie rodzinne. Dlatego to socjologia wyÂchowawcza okreÅ›la wychowanie jako „przysposobienie wychoÂwanka na peÅ‚noprawnego czÅ‚onka grupy" (Durkheim). W ten sposób istotÄ… wychowania jest przystosowanie siÄ™ wychowanka do żądaÅ„ grup spoÅ‚ecznych przez wÅ‚Ä…czenie siÄ™ do wspólnoty jÄ™zyka, obyczaju, poglÄ…dów, zajęć itp. CaÅ‚ość zaÅ› procesu rozÂwojowego polega w tym ujÄ™ciu na socjalizacji,78 czyli uspoÅ‚eczÂnieniu siÄ™ wychowanka. Socjalizacja wychowawcza zaÅ› ma dwa główne zadania: Io — wprowadzenie wychowanków do Å›wiata kultury narodowej i ogólnoludzkiej poprzez ksztaÅ‚cenie ogólne, wynikiem czego nastÄ™puje asymilacja kulturalna wychowanka do wspólnoty spoÅ‚ecznej i upodobnienie siÄ™ psychiczne; 2° — wprowadzenie do aktualnego życia spoÅ‚eczeÅ„stwa przez ksztaÅ‚Âcenie grupowe wedÅ‚ug pÅ‚ci lub ksztaÅ‚cenie zawodowe, rezultaÂtem czego jest przygotowanie do życia praktycznego i produkÂcyjnego oraz zróżnicowanie siÄ™ spoÅ‚eczne zależnie od wybranego zawodu. W zwiÄ…zku z tym szkoÅ‚a speÅ‚nia dwie funkcje: asymila-cyjnÄ… P°d wzglÄ™dem typu kulturalnego i selekcyjnÄ… pod wzglÄ™Âdem uzdolnieÅ„ pracowniczych.79 Poza socjologiÄ… wychowawczÄ… szkoÅ‚y i klasy szkolnej, w któÂrej bada siÄ™ socjometrycznie 80 stosunki miÄ™dzy jednostkÄ… a gruÂpÄ… koleżeÅ„skÄ…, ważna jest socjologia wychowawcza Å›rodowisk rodzinnych.81 Bada ona typ rodziny (peÅ‚nej, rozbitej, zreorganiÂzowanej, zdemoralizowanej) oraz wpÅ‚ywy Å›rodowiska lokalnego na rodzinÄ™ i wychowanie w niej dzieci, jak rodzina wiejska, inÂteligencka, proletariacka, miejska, ponieważ od tych czynników zależy rozwój wychowawczy dzieci i mÅ‚odzieży. Tanie kursy jêzykowe warszawa“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiÄ…czkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które siÄ™ dokonujÄ… w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeÂczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzÄ… tylko w samych jajnikach, dotyczÄ… one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narzÄ…dów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”