Wychowanie

Nauka współpracująca z pedagogika

Zadaniem nauk historycznopedagogicznych jest badanie po­czątków, czyli genezy, jak też rozwoju wszelkich zagadnień praktycznych i teoretycznych wychowania od czasów najdaw­niejszych aż do współczesnych. Ponieważ wychowanie jako wy­twór życia społecznego i kultury zależy zawsze od tych dwu zmieniających się współczynników, dlatego też wychowanie w swych dziejach ulega przeobrażeniom, które nie zawsze w sposób bezpośredni tworzą postęp pedagogiczny, lecz są wy­razem walki, rozdzierającej życie społeczeństwa i kultury. Stąd też znajomość historii pedagogicznej wprowadza do studium pe­dagogiki, orientuje w działających dynamizmach wychowania oraz kształtuje myślenie pedagogiczne. Wszystkie nauki histo­ryczne w pedagogice sprowadzają się do dwu dziedzin: historii szkolnictwa i wychowania oraz historii myśli i doktryn pedago­gicznych. a) Historia szkolnictwa i wychowania na tle rozwijających się potrzeb życia społecznego i kultury tak materialnej (ekono­micznej), jak i duchowej w ramach historii politycznej poszcze­gólnych epok dziejowych bada przede wszystkim instytucje po­wołane do wychowywania dzieci i młodzieży, następnie stoso­wane przez nie programy kształcenia, środki i metody z wyro­bionymi w tym czasie zwyczajami i sposobami postępowania pedagogicznego, tworzącymi razem system pedagogii, wreszcie zajmuje się zawodem nauczycielskowychowawczym. Instytucje wychowujące rozwijały się od „szkoły leśnej" z inicjacją u ludów pierwotnych poprzez szkoły świątynne w Babilonie i Egipcie oraz szkoły ćwiczeń fizycznych (palestry i gimnazja) u Greków starożytnych aż do organizacji szkolni­ctwa ogólnokształcącego, obejmującego początkową naukę czyta­nia i pisania u gramatysty, potem naukę na poziomie średnim u retora, aż do nauki wyższej u filozofów lub prawników, jak to było u Rzymian. Średniowiecze dla celów kościelnych utwo­rzyło szkółki parafialne, katedralne i uniwersytety. Późniejsze przejęcie przez państwo szkolnictwa we własne ręce, wytwo­rzenie ministerstw oświecenia publicznego (pierwsze to Komisja Edukacji Narodowej — 1773) doprowadza do powstania obo­wiązkowej szkoły ludowej, laicyzacji szkolnictwa, szkoły zawo­dowej i innych przemian szkoły współczesnej. Obok instytucji kształcących i nauczających rozwijały się instytucje tzw. wy­chowania w domu obcym,59 jak np. atałykat u ludów kaukaskich (oddawanie dzieci książęcych na wychowanie do piastuna-men-tora), wychowanie rycerskie na dworze królewskim, termin u majstra cechowego, wychowanie nowicjusza w klasztorze. Inne instytucje miały na celu opiekę nad żakami, np. bursy, internaty, domy akademickie.60 Systemy zaś wychowawcze zmie­niały się historycznie zależnie od kultury duchowej i ideologii w swoich programach nauczania i działania wychowawczego (np. higiena, ćwiczenia fizyczne, teatr szkolny, kółka młodzie­żowe), w środkach i metodach (np. kary chłosty, usunięcie kar, działanie na ambicję, współzawodnictwo itp.) Wreszcie historia zawodu pedagogicznego studiuje kształtowanie się funkcji pai-dagogosa, wędrownego nauczyciela sofisty, nauczyciela zakon­nika, klechy w średniowieczu, nauczyciela ludowego aż do współczesnego nauczyciela związkowca, uwzględniając przy tym sposoby kształcenia nauczycieli.61 Historia szkolnictwa uwzględ­nia także dzieje oświaty dorosłych, walki z analfabetyzmem, po­pularyzacji nauki, zajmuje się rozwojem czytelnictwa prasy i książek aż do współczesnych zagadnień kultury masowej, sze­rzonej przez środki masowej informacji, jak kino, radio, tele­wizja. b) Historia myśli i doktryn pedagogicznych zajmuje się roz­wojem refleksji nad sprawami wychowania w postaci idei, po­mysłów, projektów reform zawsze w związku z postępem in­ nych nauk oraz z prądami politycznospołecznymi, kulturalnymi i umysłowymi epok badanych. Najważniejszy przedmiot tej nauki stanowi sprawa kształtowania się ideologii wychowawczej, ideału człowieka oraz teorii pedagogicznych. Ideologię w wycho­waniu tworzą wartości, realizowane w postawach wychowaw­czych ludzi. Tak więc pierwotna dzielność fizyczna staje się u Greków cnotą (arete), która w powiązaniu z mądrością stwo­rzy podstawę greckiej paidei, podobnie jak męstwo i sprawied­liwość w cnocie rzymskiej (virtus).62 Humanistyczną ideologię starożytności przewartościowała idea chrześcijańska, przynoszą­ca w kulturze nowe wartości ewangeliczne, jak pokora, miłość, służba. Potem w kulturze mieszczańskiej idea pracy i oszczęd­ności wiąże się z ustrojem kapitalistycznym.63 Ideologia zaś na­cjonalistyczna i faszystowska doprowadzają aż do współczesnych walk światopoglądowych. Z rozwojem ideologii społecznowy-chowawczej stoi blisko w związku ideał człowieka,64 który przy­świeca w działaniu wychowawczym. Począwszy od greckiego ideału kalokagatii (kalos — piękny, kai — i, agathos — dobry), czyli człowieka pięknego fizycznie i szlachetnego moralnie w dziejach wychowania rozwija się wzór wychowawczy człowieka jako mędrca-retora, jako świętego, jako rycerza chrześcijańskie­go, dworzanina, gentelmana, patrioty, dobrego obywatela aż do współczesnych ideałów „nowego człowieka". Wreszcie różne za­łożenia, pomysły, tezy, postulaty i programy wychowania skła­dają się na rozległą dziedzinę teorii pedagogicznej, w której doktryny wypracowane przez twórców dają obraz zawiłej mo­zaiki prądów i kierunków pedagogicznych,zorientowanych in­dywidualistycznie lub socjologicznie, biologicznie lub kultury­stycznie, religijnie lub materialistycznie, doprowadzając do współczesnego stanu systemów wychowawczych, o czym szcze­gółowiej będzie mowa. Metody badania, jakimi posługuje się pedagogika dla opra­cowania swoich problemów praktycznych, empirycznych, norma­tywnych i teoretycznych, związanych z wychowaniem i wszech­stronnym rozwojem człowieka muszą być wychowawczo prze­prowadzone z punktu widzenia dobra rozwojowego wychowanka, a nie dobra samej nauki. Dlatego też wzgląd na to, by w niczym nie zaszkodzić badanemu człowiekowi w jego dalszym rozwoju, mocno ogranicza w pedagogice użycie metod badawczych, które by pociągały za sobą cierpienie, niebezpieczeństwo dla zdrowia czy życia, deprawację moralną, zgorszenie lub sugestię zła. Taka humanizacja metod w pedagogice promieniuje dziś na wszystkie inne nauki badające człowieka, prowadząc do humanizacji nau­ki w ogóle, która ma pracować dla dobra a nie na szkodę ludzi (np. zbrodnie ludobójstwa). Jednakże same metody badania nie są bezpośrednio wytworem pedagogiki, lecz często są przez nie zapożyczane od innych nauk, służących wzorami i gotową wie­dzą, nazywanych dawniej naukami pomocniczymi. Jak już wie- my, pierwszy Herbart wprowadził dwie nauki tego rodzaju, etykę filozoficzną oraz psychologię ogólną. Obecny rozrost za­gadnień pedagogicznych spowodował znaczny rozwój ilościowy i jakościowy nauk pomocniczo współdziałających ze sobą w pe­dagogice współczesnej. Jedne z nich stają się zastosowaniem metod określonej nauki podstawowej do wyodrębnionej części jakichś problemów wychowania. Są to nauki pedagogiczne, jak np. historia wychowania, socjologia wychowania lub psycholo­gia wychowania z ich działami poszczególnych nauk składowych. Nauki pedagogiczne uzupełniające w sposób specjalistyczny problemy lub aspekty istotne dla pedagogiki same muszą korzy­stać z dorobku wiedzy właściwych dla siebie nauk pomocni­czych. I tak historia wychowania czerpie gotowe informacje z historii politycznej, z historii społecznej, gospodarczej, z hi­storii kultury itd., a socjologia wychowania, np. z socjologii pracy, zawodów, z socjologii miast i wsi, z socjologii przemysłu lub socjologii kultury masowej. Wreszcie istnieje trzecia grupa nauk współdziałających bezpośrednio z jakimiś dziedzinami wy­chowania (względnie działami poziomymi pedagogiki), jak nau­ki formalne, np. logika użytkowana w nauczaniu (dydaktyce), cybernetyka w organizacji nauczania, prakseologia w „dobrej robocie" wychowawców, etyka w wychowaniu moralnym, este­tyka w wychowaniu estetycznym,56 a nauki realne, jak demo­grafia, ekonomika kształcenia i oświaty oraz higiena z naukami medycznymi57 w organizacji szkolnictwa i w polityce szkolnej państwa. Tej trzeciej grupy nie nazywa się dziś naukami po­mocniczymi pedagogiki, chociaż musi ona z nich czerpać wiedzę i dyrektywy, ponieważ pedagogika jako nauka samoistna nie tylko korzysta z ich usług, ale równocześnie im służy wiedzą o człowieku, który jest w określony sposób wychowywany. Tak socjologiczna wiedza o środowisku wiele znaczy dla pedagogiki, ale pedagogiczna wiedza o wychowaniu ludzi wyjaśnia ich rolę w środowisku i zakres ich możliwości działania. Podobnie nie tylko psycholog mówi pedagogowi, jak funkcjonuje psychika wychowanka, ale także odwrotnie pedagog informuje psycholo­ga, jaki był wychowywany człowiek, którego on bada.58 Ta obu­stronna współpraca między naukami pedagogicznymi a pedago­giką, korzystającą z pomocy w różnej formie, powoduje to, że w zależności od współdziałania z daną dyscypliną naukową wy­odrębnia się w pedagogice określona problematyka, rozczłon-kowują się w postaci gwiazdy jej dziedziny badawcze. Rozwi­jający się stan nauk współpracujących z pedagogiką można uzmysłowić w następującym schemacie, w którym wycinki w kole pedagogiki oznaczone wielkimi literami przedstawiają

Cytat Dnia!

“
Okres przekwitania

Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiÄ…czkowanie, mĂłwimy, ĹĽe kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, ktĂłre siÄ™ dokonujÄ… w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jaje­czek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzÄ… tylko w samych jajnikach, dotyczÄ… one takĹĽe przysadki mĂłzgowej, tarczycy i innych narzÄ…dĂłw. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”