Wychowanie
Nauka współpracująca z pedagogika
Zadaniem nauk historycznopedagogicznych jest badanie poÂczÄ…tków, czyli genezy, jak też rozwoju wszelkich zagadnieÅ„ praktycznych i teoretycznych wychowania od czasów najdawÂniejszych aż do współczesnych. Ponieważ wychowanie jako wyÂtwór życia spoÅ‚ecznego i kultury zależy zawsze od tych dwu zmieniajÄ…cych siÄ™ współczynników, dlatego też wychowanie w swych dziejach ulega przeobrażeniom, które nie zawsze w sposób bezpoÅ›redni tworzÄ… postÄ™p pedagogiczny, lecz sÄ… wyÂrazem walki, rozdzierajÄ…cej życie spoÅ‚eczeÅ„stwa i kultury. StÄ…d też znajomość historii pedagogicznej wprowadza do studium peÂdagogiki, orientuje w dziaÅ‚ajÄ…cych dynamizmach wychowania oraz ksztaÅ‚tuje myÅ›lenie pedagogiczne. Wszystkie nauki histoÂryczne w pedagogice sprowadzajÄ… siÄ™ do dwu dziedzin: historii szkolnictwa i wychowania oraz historii myÅ›li i doktryn pedagoÂgicznych. a) Historia szkolnictwa i wychowania na tle rozwijajÄ…cych siÄ™ potrzeb życia spoÅ‚ecznego i kultury tak materialnej (ekonoÂmicznej), jak i duchowej w ramach historii politycznej poszczeÂgólnych epok dziejowych bada przede wszystkim instytucje poÂwoÅ‚ane do wychowywania dzieci i mÅ‚odzieży, nastÄ™pnie stosoÂwane przez nie programy ksztaÅ‚cenia, Å›rodki i metody z wyroÂbionymi w tym czasie zwyczajami i sposobami postÄ™powania pedagogicznego, tworzÄ…cymi razem system pedagogii, wreszcie zajmuje siÄ™ zawodem nauczycielskowychowawczym. Instytucje wychowujÄ…ce rozwijaÅ‚y siÄ™ od „szkoÅ‚y leÅ›nej" z inicjacjÄ… u ludów pierwotnych poprzez szkoÅ‚y Å›wiÄ…tynne w Babilonie i Egipcie oraz szkoÅ‚y ćwiczeÅ„ fizycznych (palestry i gimnazja) u Greków starożytnych aż do organizacji szkolniÂctwa ogólnoksztaÅ‚cÄ…cego, obejmujÄ…cego poczÄ…tkowÄ… naukÄ™ czytaÂnia i pisania u gramatysty, potem naukÄ™ na poziomie Å›rednim u retora, aż do nauki wyższej u filozofów lub prawników, jak to byÅ‚o u Rzymian. Åšredniowiecze dla celów koÅ›cielnych utwoÂrzyÅ‚o szkółki parafialne, katedralne i uniwersytety. Późniejsze przejÄ™cie przez paÅ„stwo szkolnictwa we wÅ‚asne rÄ™ce, wytwoÂrzenie ministerstw oÅ›wiecenia publicznego (pierwsze to Komisja Edukacji Narodowej — 1773) doprowadza do powstania oboÂwiÄ…zkowej szkoÅ‚y ludowej, laicyzacji szkolnictwa, szkoÅ‚y zawoÂdowej i innych przemian szkoÅ‚y współczesnej. Obok instytucji ksztaÅ‚cÄ…cych i nauczajÄ…cych rozwijaÅ‚y siÄ™ instytucje tzw. wyÂchowania w domu obcym,59 jak np. ataÅ‚ykat u ludów kaukaskich (oddawanie dzieci książęcych na wychowanie do piastuna-men-tora), wychowanie rycerskie na dworze królewskim, termin u majstra cechowego, wychowanie nowicjusza w klasztorze. Inne instytucje miaÅ‚y na celu opiekÄ™ nad żakami, np. bursy, internaty, domy akademickie.60 Systemy zaÅ› wychowawcze zmieÂniaÅ‚y siÄ™ historycznie zależnie od kultury duchowej i ideologii w swoich programach nauczania i dziaÅ‚ania wychowawczego (np. higiena, ćwiczenia fizyczne, teatr szkolny, kółka mÅ‚odzieÂżowe), w Å›rodkach i metodach (np. kary chÅ‚osty, usuniÄ™cie kar, dziaÅ‚anie na ambicjÄ™, współzawodnictwo itp.) Wreszcie historia zawodu pedagogicznego studiuje ksztaÅ‚towanie siÄ™ funkcji pai-dagogosa, wÄ™drownego nauczyciela sofisty, nauczyciela zakonÂnika, klechy w Å›redniowieczu, nauczyciela ludowego aż do współczesnego nauczyciela zwiÄ…zkowca, uwzglÄ™dniajÄ…c przy tym sposoby ksztaÅ‚cenia nauczycieli.61 Historia szkolnictwa uwzglÄ™dÂnia także dzieje oÅ›wiaty dorosÅ‚ych, walki z analfabetyzmem, poÂpularyzacji nauki, zajmuje siÄ™ rozwojem czytelnictwa prasy i książek aż do współczesnych zagadnieÅ„ kultury masowej, szeÂrzonej przez Å›rodki masowej informacji, jak kino, radio, teleÂwizja. b) Historia myÅ›li i doktryn pedagogicznych zajmuje siÄ™ rozÂwojem refleksji nad sprawami wychowania w postaci idei, poÂmysłów, projektów reform zawsze w zwiÄ…zku z postÄ™pem in nych nauk oraz z prÄ…dami politycznospoÅ‚ecznymi, kulturalnymi i umysÅ‚owymi epok badanych. Najważniejszy przedmiot tej nauki stanowi sprawa ksztaÅ‚towania siÄ™ ideologii wychowawczej, ideaÅ‚u czÅ‚owieka oraz teorii pedagogicznych. IdeologiÄ™ w wychoÂwaniu tworzÄ… wartoÅ›ci, realizowane w postawach wychowawÂczych ludzi. Tak wiÄ™c pierwotna dzielność fizyczna staje siÄ™ u Greków cnotÄ… (arete), która w powiÄ…zaniu z mÄ…droÅ›ciÄ… stwoÂrzy podstawÄ™ greckiej paidei, podobnie jak mÄ™stwo i sprawiedÂliwość w cnocie rzymskiej (virtus).62 HumanistycznÄ… ideologiÄ™ starożytnoÅ›ci przewartoÅ›ciowaÅ‚a idea chrzeÅ›cijaÅ„ska, przynoszÄ…Âca w kulturze nowe wartoÅ›ci ewangeliczne, jak pokora, miÅ‚ość, sÅ‚użba. Potem w kulturze mieszczaÅ„skiej idea pracy i oszczÄ™dÂnoÅ›ci wiąże siÄ™ z ustrojem kapitalistycznym.63 Ideologia zaÅ› naÂcjonalistyczna i faszystowska doprowadzajÄ… aż do współczesnych walk Å›wiatopoglÄ…dowych. Z rozwojem ideologii spoÅ‚ecznowy-chowawczej stoi blisko w zwiÄ…zku ideaÅ‚ czÅ‚owieka,64 który przyÂÅ›wieca w dziaÅ‚aniu wychowawczym. PoczÄ…wszy od greckiego ideaÅ‚u kalokagatii (kalos — piÄ™kny, kai — i, agathos — dobry), czyli czÅ‚owieka piÄ™knego fizycznie i szlachetnego moralnie w dziejach wychowania rozwija siÄ™ wzór wychowawczy czÅ‚owieka jako mÄ™drca-retora, jako Å›wiÄ™tego, jako rycerza chrzeÅ›cijaÅ„skieÂgo, dworzanina, gentelmana, patrioty, dobrego obywatela aż do współczesnych ideałów „nowego czÅ‚owieka". Wreszcie różne zaÂÅ‚ożenia, pomysÅ‚y, tezy, postulaty i programy wychowania skÅ‚aÂdajÄ… siÄ™ na rozległą dziedzinÄ™ teorii pedagogicznej, w której doktryny wypracowane przez twórców dajÄ… obraz zawiÅ‚ej moÂzaiki prÄ…dów i kierunków pedagogicznych,zorientowanych inÂdywidualistycznie lub socjologicznie, biologicznie lub kulturyÂstycznie, religijnie lub materialistycznie, doprowadzajÄ…c do współczesnego stanu systemów wychowawczych, o czym szczeÂgółowiej bÄ™dzie mowa. Metody badania, jakimi posÅ‚uguje siÄ™ pedagogika dla opraÂcowania swoich problemów praktycznych, empirycznych, normaÂtywnych i teoretycznych, zwiÄ…zanych z wychowaniem i wszechÂstronnym rozwojem czÅ‚owieka muszÄ… być wychowawczo przeÂprowadzone z punktu widzenia dobra rozwojowego wychowanka, a nie dobra samej nauki. Dlatego też wzglÄ…d na to, by w niczym nie zaszkodzić badanemu czÅ‚owiekowi w jego dalszym rozwoju, mocno ogranicza w pedagogice użycie metod badawczych, które by pociÄ…gaÅ‚y za sobÄ… cierpienie, niebezpieczeÅ„stwo dla zdrowia czy życia, deprawacjÄ™ moralnÄ…, zgorszenie lub sugestiÄ™ zÅ‚a. Taka humanizacja metod w pedagogice promieniuje dziÅ› na wszystkie inne nauki badajÄ…ce czÅ‚owieka, prowadzÄ…c do humanizacji nauÂki w ogóle, która ma pracować dla dobra a nie na szkodÄ™ ludzi (np. zbrodnie ludobójstwa). Jednakże same metody badania nie sÄ… bezpoÅ›rednio wytworem pedagogiki, lecz czÄ™sto sÄ… przez nie zapożyczane od innych nauk, sÅ‚użących wzorami i gotowÄ… wieÂdzÄ…, nazywanych dawniej naukami pomocniczymi. Jak już wie- my, pierwszy Herbart wprowadziÅ‚ dwie nauki tego rodzaju, etykÄ™ filozoficznÄ… oraz psychologiÄ™ ogólnÄ…. Obecny rozrost zaÂgadnieÅ„ pedagogicznych spowodowaÅ‚ znaczny rozwój iloÅ›ciowy i jakoÅ›ciowy nauk pomocniczo współdziaÅ‚ajÄ…cych ze sobÄ… w peÂdagogice współczesnej. Jedne z nich stajÄ… siÄ™ zastosowaniem metod okreÅ›lonej nauki podstawowej do wyodrÄ™bnionej części jakichÅ› problemów wychowania. SÄ… to nauki pedagogiczne, jak np. historia wychowania, socjologia wychowania lub psycholoÂgia wychowania z ich dziaÅ‚ami poszczególnych nauk skÅ‚adowych. Nauki pedagogiczne uzupeÅ‚niajÄ…ce w sposób specjalistyczny problemy lub aspekty istotne dla pedagogiki same muszÄ… korzyÂstać z dorobku wiedzy wÅ‚aÅ›ciwych dla siebie nauk pomocniÂczych. I tak historia wychowania czerpie gotowe informacje z historii politycznej, z historii spoÅ‚ecznej, gospodarczej, z hiÂstorii kultury itd., a socjologia wychowania, np. z socjologii pracy, zawodów, z socjologii miast i wsi, z socjologii przemysÅ‚u lub socjologii kultury masowej. Wreszcie istnieje trzecia grupa nauk współdziaÅ‚ajÄ…cych bezpoÅ›rednio z jakimiÅ› dziedzinami wyÂchowania (wzglÄ™dnie dziaÅ‚ami poziomymi pedagogiki), jak nauÂki formalne, np. logika użytkowana w nauczaniu (dydaktyce), cybernetyka w organizacji nauczania, prakseologia w „dobrej robocie" wychowawców, etyka w wychowaniu moralnym, esteÂtyka w wychowaniu estetycznym,56 a nauki realne, jak demoÂgrafia, ekonomika ksztaÅ‚cenia i oÅ›wiaty oraz higiena z naukami medycznymi57 w organizacji szkolnictwa i w polityce szkolnej paÅ„stwa. Tej trzeciej grupy nie nazywa siÄ™ dziÅ› naukami poÂmocniczymi pedagogiki, chociaż musi ona z nich czerpać wiedzÄ™ i dyrektywy, ponieważ pedagogika jako nauka samoistna nie tylko korzysta z ich usÅ‚ug, ale równoczeÅ›nie im sÅ‚uży wiedzÄ… o czÅ‚owieku, który jest w okreÅ›lony sposób wychowywany. Tak socjologiczna wiedza o Å›rodowisku wiele znaczy dla pedagogiki, ale pedagogiczna wiedza o wychowaniu ludzi wyjaÅ›nia ich rolÄ™ w Å›rodowisku i zakres ich możliwoÅ›ci dziaÅ‚ania. Podobnie nie tylko psycholog mówi pedagogowi, jak funkcjonuje psychika wychowanka, ale także odwrotnie pedagog informuje psycholoÂga, jaki byÅ‚ wychowywany czÅ‚owiek, którego on bada.58 Ta obuÂstronna współpraca miÄ™dzy naukami pedagogicznymi a pedagoÂgikÄ…, korzystajÄ…cÄ… z pomocy w różnej formie, powoduje to, że w zależnoÅ›ci od współdziaÅ‚ania z danÄ… dyscyplinÄ… naukowÄ… wyÂodrÄ™bnia siÄ™ w pedagogice okreÅ›lona problematyka, rozczÅ‚on-kowujÄ… siÄ™ w postaci gwiazdy jej dziedziny badawcze. RozwiÂjajÄ…cy siÄ™ stan nauk współpracujÄ…cych z pedagogikÄ… można uzmysÅ‚owić w nastÄ™pujÄ…cym schemacie, w którym wycinki w kole pedagogiki oznaczone wielkimi literami przedstawiajÄ…“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiÄ…czkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które siÄ™ dokonujÄ… w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeÂczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzÄ… tylko w samych jajnikach, dotyczÄ… one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narzÄ…dów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”