Rozwój
Struktury rozwojowe człowieka
Teoria warstwicowa wychowania zajmuje siÄ™ nie tylko proceÂsem iloÅ›ciowego rozwoju poszczególnych warstw, ale także zwraÂca uwagÄ™ na proces jakoÅ›ciowego dojrzewania każdego podÅ‚oża, które wiąże siÄ™ z celowoÅ›ciÄ… rozwojowÄ… danej warstwy. Obecnie przyjrzyjmy siÄ™ dojrzewaniu czÅ‚owieka od strony wytworów, w których siÄ™ ono wyraża. Jak już wiemy, proces jakoÅ›ciowy rozwoju polega na integracji, czyli caÅ‚kowaniu siÄ™ rozwiniÄ™tych iloÅ›ciowo części skÅ‚adowych podÅ‚oża (patrz rozdz. XII p. 1). NajÂsilniejsze z nich zaczynajÄ… podporzÄ…dkowywać sobie sÅ‚absze skÅ‚adniki i w ten sposób ksztaÅ‚tuje siÄ™ nowy ukÅ‚ad, który nazyÂwamy strukturÄ… rozwojowÄ…. Tak np. w warstwie psychologiczÂnej u jednego wychowanka może brać górÄ™ inteligencja, u inÂnego wola lub uczucie, które organizujÄ…c ukÅ‚ad mogÄ… nadawać mu kierunek intelektualizmu w pierwszym wypadku, woluntaÂryzmu w drugim lub sentymentalizmu w trzecim. Każda warÂstwa dojrzewajÄ…c wytwarza wÅ‚asnÄ… strukturÄ™ rozwojowÄ…, do której kolejno należą: temperament, indywidualność, charakter, osobowość oraz struktura Å›wiatopoglÄ…dowa. Ponieważ każda struktura tworzy ukÅ‚ad rozwiniÄ™tych już skÅ‚adników podÅ‚oża, czyli organizuje funkcje danej warstwy, dlatego też struktury sÄ… dynamiczne i regulujÄ… dziaÅ‚anie, zachowanie siÄ™ i postÄ™poÂwanie jednostki. Rozwój zaÅ› coraz wyższych struktur integruje, wÅ‚Ä…cza w caÅ‚ość dziaÅ‚anie struktur wczeÅ›niejszych, na skutek czego postÄ™powanie czÅ‚owieka w sposób naturalny doskonali siÄ™ i szlachetnieje, staje siÄ™ coraz bardziej ludzkie. Doskonalenie struktur rozwojowych polega na tym, że w każÂdej z nich coÅ› na trwaÅ‚e pozostaje ze struktur niższych (tak np. wÅ‚asnego temperamentu i indywidualnoÅ›ci nie możemy siÄ™ nigdy pozbyć), a coÅ› przybywa ze struktury wyższej. Przybywa tu z każdÄ… wyższÄ… strukturÄ… wiÄ™kszy udziaÅ‚ duchowoÅ›ci ludzkiej, doÅ‚Ä…czajÄ… siÄ™ stopniowo cechy osobowoÅ›ciowe, wÅ›ród których arystotelesowski logos, czynnik rozumowy i poznawczy prowadzi do mÄ…droÅ›ci, budujÄ…c na pojÄ™ciach konkretnych ogólniejsze, a na zmysÅ‚owych formach poznanie wyższe, oparte o operacje forÂmalne, odwracalne i logiczne. Na skutek tego ostatecznie poziom kultury i moralnoÅ›ci narodów zależy od „poziomu umysłów" czÅ‚onków spoÅ‚eczeÅ„stwa, czyli od poziomu wyksztaÅ‚cenia ogólneÂgo. Jednakże i w tej dziedzinie wkracza „losowość" rozwoju coraz szerszej i gÅ‚Ä™bszej wiedzy ludzkiej, w której obok strony matematycznej, przyrodniczej i technicznej równolegle powinÂna siÄ™ rozwijać także strona humanistyczna, filozoficzna i teoÂlogiczna wiedzy. Dopiero ta harmonijna rozbudowa caÅ‚ej wiedzy ludzkiej warunkuje wzrost życia moralnego i spoÅ‚ecznego, okreÅ›Âlanego jako życie duchowe ludzkoÅ›ci. Od strony rozwoju wychoÂwawczego czÅ‚owieka konieczny jest rozwój wszystkich struktur i cech osobowoÅ›ciowych peÅ‚nej duchowoÅ›ci ludzkiej. Nie wolno wiÄ™c zastÄ™pować logosu tj. rozumnoÅ›ci wyższÄ… duchowoÅ›ciÄ…, gdyż wówczas akcent przesuwa siÄ™ ze sfery intelektualnej na uczuÂciowÄ… i wolicjonalnÄ…, jak to robi emocjonalnowoluntarystyczna pedagogika „nowego wychowania". I odwrotnie nie należy zadaÂwalać siÄ™ rozwijaniem wyÅ‚Ä…cznie logosu, jako „inteligentnej duÂchowoÅ›ci", z wykluczeniem jej wyższych, Å›wiatopoglÄ…dowych i kulturowych elementów, jak to czyniÅ‚a „szkoÅ‚a stara" XIX wieku lub tendencje epigonistyczne. StÄ…d teoria warstwicowa kÅ‚adzie nacisk w progresji wychowawczej na peÅ‚ny rozwój strukÂtur poczÄ…wszy od temperamentu i indywidualnoÅ›ci, a na chaÂrakterze, osobowoÅ›ci i strukturze Å›wiatopoglÄ…dowej koÅ„czÄ…c. To znaczenie moralne struktur rozwojowych w postÄ™powaniu i żyÂciu czÅ‚owieka uzasadnia potrzebÄ™ ich bliższego poznania naukoÂwego w pedagogice, do czego kolejno przejdziemy. NajwczeÅ›niej, bo już w gÅ‚Ä™bokiej starożytnoÅ›ci, poznanÄ… strukturÄ… rozwojowÄ… czÅ‚owieka byÅ‚ temperament. Sam termin, pochodzÄ…cy od Å‚aciÅ„skiego wyrazu temperare, znaczÄ…cego mieÂszać coÅ› ze sobÄ…, wiÄ…zaÅ‚ siÄ™ z teoriÄ… starożytnych lekarzy, Greka Hipokratesa (V w. przed Chr.), ojca medycyny i Rzymianina Ga-lenusa (II w. po Chr.) o wilgotnoÅ›ciach (humores) w ciele ludzkim pomieszanych ze sobÄ…, ale z przewagÄ… bÄ…dź to gorÄ…cej krwi (Å‚ac. sanguis), zimnej żółci (gr. chole), czarnej żółci (gr. melajna cho-16) lub flegmy, Å›luzu (gr. phlegma). StÄ…d pochodzi klasyczny poÂdziaÅ‚ temperamentów na sangwiników (żywe, zmienne reakcje, sÅ‚omiany ogieÅ„), choleryków (wybuchy silnych uczuć), melan-cholików (Å‚agodne usposobienie i powolność), flegmatyków (oboÂjÄ™tność uczuciowa i nieruchawość). Psycholog W. Wundt w XIX wieku sprowadziÅ‚ podstawÄ™ podziaÅ‚u temperamentów do czterech kombinacji, na które skÅ‚adajÄ… siÄ™: a) sposób reagowania (reakcja szybka lub powolna) oraz b) siÅ‚a i czas trwania reakcji (dÅ‚ugo-lub krótkotrwaÅ‚a). 71 E. Kretschmer, Psychologia lekarska (tl. z niem.), Warszawa 1958, s. 205. WspółczeÅ›nie medycyna wiąże temperament z postawÄ… uczuÂciowÄ… i tempem psychicznym jednostki,71 wyrażajÄ…cym energiÄ™ życiowÄ… lub żywotność organizmu. Typy zaÅ› temperamentu uzaÂleżnia siÄ™ dziÅ› od konstytucji budowy ciaÅ‚a: astenika (budowa wÄ…ska), pyknika (budowa przysadzista), atletyka (budowa muÂskularna) lub dysplastyka (budowa nieharmonijna) (E. KretÂschmer); od przewagi tkanek w ujÄ™ciu W. H. Sheldona: endo-morfia (przerost narzÄ…dów wewnÄ™trznych i tkanki tÅ‚uszczowej), mesomorfia (przewaga tkanki mięśniowej) lub ektomorfia (rozÂwój tkanki nabÅ‚onkowej i nerwowej); od ukÅ‚adu nerwowego i przewagi pobudzania lub hamowania jak gÅ‚osi I. Pawłów (choleryk — typ silny, pobudliwy, flegmatyki — typ silny, spoÂkojny, sangwinik — typ silny, żywy, flegmatyk — typ sÅ‚aby, zahamowany); czy od przewagi gruczołów dokrewnych, hormoÂnalnych Wszystkie nowe typologie temperamentu, podobnie jak teoria klasyczna, uzależniajÄ… go od organizmu i jego poszczególnych skÅ‚adników biologicznych. Dlatego na tej podstawie należy okreÅ›Âlać temperament jako pierwszÄ… strukturÄ™ w rozwoju warstwy biologicznej, która przejawia siÄ™ w reakcjach emocjonalnych i w motoryce popÄ™dowej aktywnoÅ›ci. Trafnie to podkreÅ›la typologia francuska Le Senne'a, wyróżniajÄ…c w temperamencie, nazywaÂnym charakterem, trzy elementy: emocjonalność, aktywność oraz siÅ‚Ä™ reakcji. Biologiczność temperamentu powoduje to, że jest on strukturÄ… caÅ‚kowicie wrodzonÄ…, dziedziczonÄ… genicznie po rodzicach i wstÄ™pnych pokoleniach. Dlatego też temperament tworzy staÅ‚Ä… i trudno zmiennÄ… wÅ‚aÅ›ciwość jednostki, która reaÂguje odruchowo bez udziaÅ‚u inteligencji wedÅ‚ug swego typu temperamentalnego na każdorazowe przeżycie przykroÅ›ci lub przyjemnoÅ›ci. Ten czysto naturalny sposób postÄ™powania, szczeÂgólnie kiedy jednostka posiada zbyt żywy lub niewrażliwy temÂperament, stanowi wielkÄ… trudność wychowawczÄ…, którÄ… trzeba przezwyciężyć przez nadbudowanie nad nim wyższej struktury indywidualnoÅ›ci. Sprawdzona zaprawa do naprawy betonu. Naprawia ka¿dy rodzaj betonu.“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiÄ…czkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które siÄ™ dokonujÄ… w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeÂczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzÄ… tylko w samych jajnikach, dotyczÄ… one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narzÄ…dów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”