Wychowanie
Wychowanie wpływ na rozwój osobowści
Przekonanie, że rozwój człowieka jako istoty żywej odbywa się zgodnie z określoną prawidłowością, wyraża się w zagadnieniu periodyzacji okresów rozwojowych. Po odrzuceniu tradycji starożytnej podziału życia ludzkiego na siedmiolecia (dziecko, pacholę, młodzieniec, dorosły aż do głębokiej starości w wieku 70 lat) ze względu na magiczne znaczenie siódemki, nauka od czasów pozytywizmu szukała podstaw empirycznych dla periodyzacji życia ludzkiego. Jednakże ani okresy rozwoju fizycznego bujania w górę i pełnienia, ani rozwój kośćca czy uzębienia niedały wyraźnych jednolicie granic, ponieważ przebiegają zbyt indywidualnie, dlatego też psychologia rozwojowa szukając czynników zmian i faz psychicznych przyjęła potoczny podział na niemowlęctwo (do 1 roku życia), wiek poniemowlęcy (czyli żłobkowy, do 4 roku życia), przedszkolny (do 7 roku życia), wiek szkolny dorastania i młodzieńczy, doprowadzający do dorosłości. Jednakże psychologia rozwoju dzieci i młodzieży bada tylko przemiany psychiczne, nie mogąc w sposób istotny mówić o rozwoju fizycznym, społecznym czy też duchowym. Dlatego też pedagogika jako nauka o wszechstronnym rozwoju człowieka musiała wypracować teorię, która łączy w sobie wszystkie możliwości rozwojowe ludzi. Stanowi ją tzw. warstwicowa teoria wychowania, zapoczątkowana przez Wilhelma Flitnera, który pierwszy mówił o 4 sytuacjach lub liniach rozwoju, wymieniając: a) naturalny wzrost, b) społeczne przekazywanie kultury, c) historyczny proces wprowadzenia wychowanka do świata wartości i d) duchowy proces powstawania w nim moralnoreligijnego życia. Znacznie pogłębił tę teorię prof. Sergiusz Hessen (zm. 1950 r.), wyróżniając w wychowaniu odrębne warstwy; psychofizyczną, społeczną, kulturalną i moralną, dzięki czemu „jednostka ludzka istnieje jak gdyby razem w czterech płaszczyznach bytu, którym odpowiadają cztery warstwy wychowania: jako organizm psychofizyczny, jako jednostka społeczna, jako osobowość włączona w tradycję kulturalną i jako członek królestwa duchów". Po wprowadzeniu poprawek w dynamicznym ujęciu warstw, które nakładają się jedne na drugie, jak w geologii górotwórcze warstwice, powstała szczegółowa teoria wszechstronnego rozwoju, wyjaśniająca przede wszystkim przebieg procesu normalnej progresji wychowawczej, a na jego tle możliwości zastoju (degresja) oraz rozkładu i de-zyntegracji w procesie wykolejenia (regresja). Warstwicowa teoria rozwoju człowieka zakłada, że czynniki wewnętrzne (geniczne) są zróżnicowane rodzajowo i spontanicznie dochodzą do głosu we właściwym dla siebie czasie i w ustalonej kolejności, tworząc różne podłoża wychowania, w których zachodzą tak zmiany ilościowe, jak potem dojrzewanie jakościowe. Rozwój każdego podłoża manifestuje się wzrostem potrzeb, których zaspokojenie kierowane przez wychowawców we właściwym czasie i co do ilości, jak też jakości dostarczanych czynników zewnętrznych stanowi tzw. wpływy wychowawcze, powodujące różnicowanie się składników, czyli dyferencjację podłoża. Razem rozwój podłoża wraz ze sprzężonymi z nimi wpływami wychowawczymi tworzy warstwę wychowania, która w wypadku niedoboru czynników zewnętrznych i braku wpływów wychowawczych musi być niewielka i płytka (cherłactwo), w wypadku zaś nadmiaru czynników zewnętrznych wielka i głęboka (wybujałość). Każda warstwa w swojej kolejności najpierw przechodzi okres rozwijającego się kształtowania, w którym pojawiają się nowe zapotrzebowania. Potrzeby, zaspokajane właściwie przez czynniki zewnętrzne i przez wychowawców, wzrastają ilościowo aż do pewnego maksimum, poza które warstwa już nie sięga, ponieważ maksimum stanowi losowo wyznaczony górny pułap dla danej jednostki, ale od tego czasu warstwa ustala się w swej strukturze i musi być dalej wciąż podsycana co do żywotności, prężności dynamicznej na osiągniętym poziomie, który obniża się dopiero znacznie później z utratą plastyczności rozwojowej w starczym zniedołężnieniu. Zaspokajanie potrzeb wychowanka (a) przez wpływy wychowawcze przy pomocy czynników zewnętrznych, (b) wzrastające do pewnego maksimum po łuku rozwojowym (M) i tworzenie się wyższej warstwy przedstawia graficznie poniższy wykres. Tak więc ukształtowana warstwa wcześniejsza stanowi fundament, na którym może się rozwinąć kolejno następna warstwa wyższa aż do ujawnienia się wszystkich podłóż rozwojowych. Podłoża te wynikają z bogactwa natury człowieka, który żyje jako organizm, rozwija się jako psychika, jako osoba społeczna, jako twórca kulturalny i jako istota duchowa. W całości więc wszechstronnego rozwoju człowieka mamy pięć okresów rozwojowych, zapoczątkowujących pięć odrębnych warstwie wychowania. Okresy rozwojowe zaś przebiegają w granicach siedmioleci, które nie są cyfrą magiczną, lecz wyznaczają rytm rozwoju naturalnego ludzi, tworząc granicę orientacyjną dla przyśpieszenia (akceleracji) lub opóźnienia (retardacji) rozwoju w stosunku do osiągniętego maksimum (M) poprzedniej warstwy, tak że zupełny brak objawów wyższej warstwy po upływie siedmiolecia wskazuje na zahamowanie rozwojowe i jakiś rodzaj niedorozwoju (degresja). Całość warstwie nakładających się na siebie kształtuje się w następującej kolejności: a) warstwa biologiczna, tworząca nasz organizm, b) warstwa psychologiczna, rozwijająca całokształt psychiki, c) warstwa socjologiczna, formująca osobę społeczną wychowanka, d) warstwa kulturologiczna, która wyrabia twórcę kulturalnego w człowieku, wreszcie e) warstwa czysto duchowa lub światopoglądowa, kształtująca w pełni duchowość i jej stronę religijnomoralną. Każda warstwa więc ma swój czas rozwoju, wymaga odpowiednich czynników zewnętrznych jako wpływów wychowawczych i dochodzi do dojrzałości w procesie scalania się, czyli integracji. Przyjrzyjmy się treściom i celowości poszczególnych warstw w rozwoju człowieka.Najwcześniej od przyjścia dziecka na świat i w ciągu całego okresu przedszkolnego formuje się warstwa biologiczna. W trakcie anatomicznego i fizjologicznego rozwoju organizmu dziecka, z przyrostem jego wagi i wzrostu postępuje wapnienie kośćca i usprawnienie systemu nerwowego, który pokrywa się białą otoczką mielinową między 1 a 3 rokiem życia. W tym okresie wygasa instynkt ssania, rozwijają się zaś popędy, odruchy warunkowe, wreszcie kształtują się reakcje ruchowe, jak chodzenie, wspinanie, mowa, praksje ręczne. W celu dalszego i ciągłego usprawniania organizmu konieczne jest podsycanie jego energii i żywotności przez wychowawcze dostarczanie czynników zewnętrznych, fizykochemicznych, działających bezpośrednio na tkanki ciała, takich jak pokarm, woda, powietrze, słońce, ruch i warunki dobrego snu. Równocześnie właściwości organizmu w warstwie biologicznej wyrabiają się pod wpływem konstelacji czynników geograficznofizycznych środowiska życiowego, najbliższej okolicy, w której jednostka od młodości żyje, jak ukształtowanie pionowe, odległość od morza, klimat, flora i fauna, dostarczająca typowego pożywienia z przewagą białka roślinnego lub zwierzęcego, co szczególnie w historii odbijało się na charakterze spokojnym ludów rolniczych, a bojowym u ludów koczowniczych, pasterskich. Warstwa biologiczna dojrzewa pod względem płciowym w okresie dorastania pod koniec drugiego i w początkach trzeciego siedmiolecia w naturalnej u człowieka synchronizacji z dojrzewaniem psychicznym i społecznym, dzięki czemu jednostka dojrzała biologicznie staje się nie tylko zdolna do reprodukcji, ale odpowiedzialnie zakłada własną rodzinę małżeńską i włącza się do gatunku ludzkiego przez rozmnażanie.“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiączkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które się dokonują w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzą tylko w samych jajnikach, dotyczą one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narządów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”