Rozwój psychologiczny
Wiadomości wstępne
W okresie dorastania rozwój fizyczny i motoryczny pozostaje w ścisłym związku z dojrzewaniem płciowym. W organizmie młodocianych zachodzą znaczące zmiany, które dotyczą: wielkości, wagi, kształtu, proporcji i funkcjonowania. Wszelkim zmianom fizycznym i fizjologicznym towarzyszą zmiany w zachowaniu manifestujące się nerwowością, zmiennością nastrojów — nagłe wybuchy gniewu łub niepohamowanej radości. Jakkolwiek obserwuje się 'spadek zachorowalności w porównaniu z okresami .rozwojowymi .poprzedzającymi dorastanie, wielu młodocianych cierpi na takie przewlekłe choroby, jak: osłabienie wzroku, anemia, zaburzenia funkcjonowania układu pokarmowego, krążenia. Dolegliwości — w postaci wad postawy, złego samopoczucia, wynikającego z osłabienia fizycznego, wskutek przemian dokonujących się w organizmie — obniżają sprawność psychofizyczną młodocianych. Nie pozostaje to bez wpływu na stosunek do nauki, motywację do działania społecznego. Następstwa zmian fizycznych w okresie dorastania mają swe odbicie w psychice i zachowaniu. W tym czasie występuje wyraźna tęsknota do ,jbycia dorosłym". Zmiany, jakie następują w organizmie, są częściej przyczyną zmartwień i niezadowolenia ze swego zewnętrznego wyglądu aniżeli radości. Organizm nasz, w niektórych aspektach, zachowuje się jak precyzyjny mechanizm. Nie należy rozumieć tego, że organizm istot żywych można by było porównać do maszyny — to zbyt wielkie uproszczenie. Zrozumienie istoty życia osiągnąć można — zdaniem wielu specjalistów w dziedzinie fizjologii, biologii i psychologii — poprzez traktowanie organizmu jako pewnej jednolitej całości czy systemu. Systemem takim są żywe komórki, tkanki, poszczególne organy, mózg. Struktura naszego organizmu zdeterminowana jest poprzez jego aktywnośćwyrażającą isię między innymi działaniem. Organizm poddaje się określonym zasadom działania, a wzajemne zależności między jego układami nie są w pełni określone. Stąd nie ma dwóch organizmów takich samych. Różnią się niedostrzegalnie, choćby na pozór były bliźniaczo podobne. Przekonanie, że fizyczne i umysłowe cechy organizmu są „kontrolowane" czy też „narzucane" przez układ genetyczny, nie jest w świetle współczesnej nauki słuszne. Geny2) stanowią układ uporządkowanej całości i przyczyniają się do ijej ogólnej organizacji. Nauka wyróżnia dwa podstawowe dynamiczne zjawiska, które są skutkiem samoorganizacji żywego organizmu. Pierwsze to zdolność do stałej odnowy, przy równoczesnym zachowaniu integralności ogólnej struktury, a drugie to tzw. transcendencja, czyli zdolność do twórczego .^przekraczania siebie", wykraczania poza własne fizyczne i umysłowe granice w procesie zarówno ustawicznego rozwoju, jak i procesu uczenia się. Podstawowy materialny element dziedziczenia po rodzicach cech, takich jak: kolor oczu, kształt nosa, budowa anatomiczna itp. W odniesieniu do tego pierwszego i drugiego zjawiska trzeba zwrócić uwagę ina niezwykle optymistyczny aspekt żywotności i zdolności rozwojowych żywego organizmu. Jest on bowiem systemem otwartym, współdziałającym z otoczeniem. Aby pozostać przy życiu, musi uczestniczyć w bezustannej wymianie energii i materii z otoczeniem. Wymiana ta polega na pobieraniu pożywienia, jego częściowym lub całkowitym zużyciu w tym celu, by utrzymać lub podnieść ma wyższy poziom stopień uporządkowania organizmu. Proces ten nazywa się przemianą materii (metabolizmem). W organizmie naszym w ciągu kilku lat następuje pełna wymiana wszystkich komórek poza komórkami mózgowymi. Proces ten, mimo zachodzących stale przemian i wymiany części składowych organizmu, polega na utrzymywaniu niezmienionej ogólnej struktury zewnętrznej. Dzięki temu bez trudu możemy rozpoznać znajomych i przyjaciół, nawet po dłuższym niewidzeniu się. Procesy doskonalenia się i rozbudowy żywego organizmu przybierają na sile w okresach poprzedzających dorastanie i w czasie dorastania. Zmiany widoczne są także „gołym okdem", a dotyczą nie tylko ogólnej struktury, ale i wyglądu zewnętrznego. Ponadto owe procesy są uzależnione od racjonalnego wysiłku fizycznego, ćwiczeń fizycznych, przebywania na świeżym powietrzu, które nie tylko organizm rozwijają, ale mają wpływ regenerujący. Organizmy żywe wykonują i utrzymują wiele swych funkcji bez względu na zmiany zachodzące w otoczeniu. Przykładem tego jest proces gojenia się ran, regeneracja sił itp. Potrafią zatem, jakby we własnym zakresie, dokonywać koniecznych napraw. Zdolność regeneracji maleje ze wzrostem złożoności organizmu. Jaszczurki, salamandry, kraby czy langusty potrafią odtwarzać utraconą kończynę. Istoty wyższe potrafią jedynie regenerować uszkodzone tkanki poprzez gojenie się blizny. Na uwagę zasługuje także zjawisko uniiejętności przystosowania się do zmieniających się warunków otoczenia. Człowiek włącza jakby pewne mechanizmy w swym organizmie. Powyższe stwierdzenie ilustruje następujący przykład. Człowiek, który zamieszkuje ciągle na nizinach, wyjechał w góry, by wspinać się na znaczne wysokości. Początkowo męczy się, szybko oddycha, serce jego bije coraz szybciej. Gdy schodzi na niziny wszystkie objawy znikają. Po dłuższym jednak treningu w pokonywaniu wysokości organizm jego zaczyna się przystosowywać do nowych warunków. Zaczyna normalnie oddychać, serce przestaje bić w tempie przyśpieszonym. Przystosowanie się (adaptacja) do warunków zewnętrznych zostało w pewien sposób „przyjęte" przez organizm. Zdolność przystosowywania się, a także utrzymywania niezależności i stabilności środowiska wewnętrznego naszego organizmu zostały nazwane przez amerykańskiego uczonego W. B. Camnona homeostazą *). Utrzymywanie homeostazy odbywa się dzięki istnieniu precyzyjnych i sprawnie działających mechanizmów regulujących. Umożliwiają one organizmom żywym przystosowanie się do sytuacji, jak na to wskazuje wyżej opisany przykład. Zdolność do przystosowywania się jest cechą wszystkich organizmów żywych. Tym się tłumaczy zjawisko aklimatyzacji. Organizm żyjący stale w warunkach klimatu umiarkowanego, przeniesiony do tropikalnego, po pewnym czasie staje się odporny na działanie wysokiej temperatury otoczenia. W wyniku aklimatyzacji (nie tylko do gorąca, ale i do zimna) następują zmiany związane z przemianą materii — czynnikiem odpowiedzialnym za produkcję ciepła w naszym organizmie. Dzięki nasilonej przemianie materii powstaje więcej energii cieplnej w tkankach, co umożliwia utrzymanie wewnętrznej ciepłoty ciała na stałym poziomie. Systematyczny trening, uprawianie systematyczne sportu sprzyja powyższemu zjawisku, a także adaptacja całych narządów i tkanek. U dzieci i młodzieży, a także dorosłych ujawniają się takie cechy morfologiczne2) i czynnościowe, jak: lepiej rozbudowany układ mięśniowy, sprawniej funkcjonujący układ krążenia, lepsza wentylacja płuc. Wykorzystanie możliwości adaptacyjnych ustroju dokonuje się drogą rozwoju wszystkich funkcji psychologicznych. Szczególnie dzieje się to w okresie dorastania, kiedy w pierwszej fazie następuje tak wiele znaczących przemian w rozwoju fizycznym organizmu i jego układach: kostnym, mięśniowym, krążenia itp. System reklamy Test
“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiączkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które się dokonują w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzą tylko w samych jajnikach, dotyczą one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narządów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”