Wychowanie
Wychowanie socjalistyczne
Ruch robotniczy w drugiej połowie XIX wieku rozwinął prace oświatowe dla podniesienia poziomu kultury mas robotników oraz dla przygotowania przywódców partyjnych. Początek tego rodzaju dążeń wystąpił w Anglii, gdzie w 1836 r. powstał nowy typ uniwersytetu w postaci zjednoczonego Uniwersytetu Londyńskiego o celach oświatowospołecznych, który pierwszy umożliwiał uzyskiwanie stopni naukowych poza przygotowaniem w uczelni. Tak właśnie Ruskin College było kolegium przygotowującym robotników ze związków zawodowych do egzaminów. Taka jednakże oświata i nauka stępiały ostrą świadomość klasową i hamowały bojowość rewolucyjną. Dlatego też Karol Marks z Fryderykiem Engelsem już w Manifeście Komunistycznym (1848) przeciwstawili ruch proletariacki społeczeństwu bur-żuazyjnemu kapitalizmu i drobnomieszczaństwa oraz jego zakłamanej moralności, opartej o władzę pieniądza. W r. 1866 Marks w opracowanej instrukcji dla delegatów na konkres genewski głębiej ukazał przeciwieństwo między dotychczasowym wychowaniem mieszczańskim, zacieśnionym do przygotowania młodzieży do określonych funkcji zawodowych przy minimum oświaty ogólnej w interesie ustroju kapitalistycznego, a bardziej wszechstronnym wychowaniem człowieka dla celów klasy robotniczej. Marks tu pisał: „Pod wychowaniem rozumiemy trzy rzeczy: 1. wychowanie umysłowe, 2. wychowanie fizyczne, tj. takie, jakie dają szkoły gimnastyczne i ćwiczenia wojskowe, 3. nauczanie politechniczne i technologiczne, które zaznajamia z podstawowymi zasadami wszelkich procesów wytwórczych i jednocześnie wdraża dzieci i młodzież do posługiwania się najprostszymi narzędziami wszelkiej wytwórczości".59 Punkty wnosiły do programu nauczania dwie rzeczy zupełnie nowe, a mianowicie — pomijając podkreślenie wychowania umysłowego, które wiąże nauczanie z wychowaniem moralnym — wychowanie fizyczne oraz nauczanie praktyczne, pierwsze mające dać tężyznę, drugie przygotowanie do pracy produkcyjnej, czego w starej szkole zupełnie nie znano. Ten zalążek politechnizacji nauczania rozwinął się już w Kapitale Marksa, który pisał: „W systemie fabrycznym (polegającym, jak u Owena, na połączeniu półpracy i półszkoły) kiełkuje zarodek wychowania przyszłości, łączącego dla wszystkich dzieci powyżej pewnego wieku pracę produkcyjną z nauką i gimnastyką, nie tylko jako metodę zwiększania produkcji społecznej, lecz jako jedyną metodę wytwarzania wszechstronnie rozwiniętych ludzi".60 Najbardziej posunął naprzód rozwój systemu wychowania socjalistycznego twórca rewolucji Włodzimierz I. Lenin, który nie tylko opracował program oświatowy w 1903 r. (bezpłatna nauka w języku ojczystym, rozdział cerkwi od państwa i szkoły, obowiązkowe wykształcenie wszystkich dzieci obojga płci do lat 16, stypendia państwowe dla uczniów, zakaz pracy do lat 16, zorganizowanie żłobków przyfabrycznych itp.), ale nakreślił podstawy systemu wychowawczego na III Zjeździe Związku Młodzieży Komunistycznej (Komsomoł) z 1920 r. W celu zbudowania nowego społeczeństwa komunistycznego cała młodzież związkowa dostała wytyczone następujące zadania: 1 uczyć się komunizmu nie z broszurek, lecz w praktyce życiowej przez realizację zadań partyjnych, jak zwalczanie analfabetyzmu, uprawa ogródków, dbałość o higienę osiedli itp., 2 odrzucić wszystko to ze szkoły, co było klasowe i służyło interesom burżuazji, 3 uczyć się, by przyswoić wszystko to, co nagromadziła wiedza ludzka, 4 tworzyć kulturę proletariacką jako dalsze rozwinięcie zasobów wiedzy, które ludzkość wytworzyła, 5 krytycznie opanować wiedzę tak, by wzbogacić umysł a nie pamięć znajomością wszystkich faktów, które są potrzebne dla wykształcenia człowieka, 6 stosować zdobytą wiedzę w pracy nad rozwijaniem przemysłu i rolnictwa na nowoczesnej podstawie technicznej, w oparciu o naukę, technikę i elektryczność, 7 wychowywać się na komunistów, których moralność jest podporządkowana interesom walki klasowej, 8 wiązać swoje wykształcenie, naukę i wychowanie ze wspólną pracą proletariatu.61 Lenin więc rozwinął dalej teorię Masowości szkoły, powiązał wychowanie z polityką, zideologizował wykształcenie, sformułował teorię rewolucji kulturalnej, określił stosunek do kultury przeszłości jako dziedzictwa, podkreślił wartości światopoglądowe wykształcenia ogólnego, kształcenia politechnicznego, wychowania moralnego i walki z religijnymi przeżytkami, nadał przy tym związkowi młodzieży nowy charakter awangardowy i szturmowy w walce o cele partii robotniczej.62 Tymczasem na terenie szkoły radzieckiej działo się nieco inaczej niż postulował przywódca rewolucji. Tuż po zwycięstwie nad caratem i kapitalizmem w okresie wojny domowej i interwencji mocarstw 1918—1920 z radosnym entuzjazmem zniesiono w szkole wszystko to, co było jarzmem dla ucznia, a więc stopnie, oceny, egzaminy wstępne i końcowe, maturę, podręczniki i systematyczną naukę według programu. Wprowadzono za to rady uczniowskie przy kierowaniu szkołą, rozwijano inicjatywę i samodzielność uczniów, wycieczki i prace pozaszkolne. Z kolei lata 1920 do 1930 były okresem eksperymentatorskim, przyjmowano nowinki pedagogiczne z Ameryki, stosowano pomysły Deweya, zaproszono go z wizytą do szkół radzieckich v/ 1928 r., ale po uwagach krytycznych zmieniono radykalnie stosunek do niego.63 Zamiast stałego programu nauczania wprowadzono w tym czasie tzw. naukę kompleksową praktycznego poznawania środowisk przyrody, miasta, wsi, rozwijano organizację pionierską, która miała się zasadniczo różnić od skautingu (Nadieżda Krupskaja). Podstawę naukową tego stanu rzeczy tworzyły dwie teorie pedagogiczne. Pierwsza z nich tzw. teoria obumierania szkoły W. N. Szulgina głosiła, że w trakcie rozwoju społeczeństwa bez-klasowego szkoła jako narzędzie ucisku kapitalistycznego będzie zanikała aż obumrze całkowicie, wychowanie natomiast będzie polegało na uczestnictwie dzieci w życiu społecznym, produkcyjnym i kulturalnym. Druga zaś teoria „szkoły pracy produkcyjnej" Pawła Błońskiego wskazywała, że nauczanie i wychowanie najlepiej realizuje się w praktyce lub na roli przy bezpośredniej pracy produkcyjnej. Nauczanie systematyczne jako zbyt oderwane od praktyki stawało się więc zbędne, a wiadomości i umiejętności miały dzieci nabywać podczas zajęć w produkcji. Okazało się jednakże wkrótce, że tego rodzaju eksperymenty nie dawały ludzi prawdziwie wykształconych, jak tego żądał Lenin. Obydwie przeto te teorie zostały potępione przez Komitet Centralny Partii jako lewackie, zbyt odchylone na lewo i antyleninowskie w r. 1931. Tymczasem w r. 1930 nastąpił zwrot w polityce szkolnej, uchwała partii wprowadziła powszechny obowiązek nauczania w zakresie 7-letniej szkoły początkowej, następnie w ramach 10-klasowej szkoły odbudowano szkołę średnią (1931), stopniowo przywrócono jednolite podręczniki (1932) oraz program nauczania (1933). Przyczyną tego powrotu do systematycznej nauki klasowo-lekcyjnej w szkole była pierwsza pięciolatka stalinowska (1929— 1932), która rzuciła hasło „technika decyduje o wszystkim" i szybko rozbudowała wielki nowoczesny przemysł, do którego trzeba było wykształcić ludzi politechnicznie i ogólnie przez opanowanie naukowych podstaw produkcji. Odbudowa szkoły programowej dała zwycięstwo nad teorią o fizycznym i psychicznym rozwoju dziecka, czyli pedologii, która na podstawie obserwacji swobodnego rozwoju dzieci oraz selekcji ich poziomu inteligencji przy pomocy testów starała się zorganizować życie odnowionej szkoły. Toteż rozporządzenie władz oświatowych „o organizacji pedologicznej pracy w republice" z 1931 r. nakazywało pedologom przy pomocy testowania dobierać klasy, oceniać nauczanie, ustalać przyczyny braków postępu w nauce, prowadzić poradnictwo zawodowe, selekcjonować dzieci trudne, niedorozwinięte itd. Na skutek tego w tym okresie badacz dziecka, czyli pedolog brał górę nad pedagogiem w szkole. W związku z tym stanowisko pedologiczne władz przyczyniło się do usunięcia z pracy kierownika zakładu wychowawczego najwybitniejszego pedagoga młodzieży bezdomnej i wykolejonej Antona Siemionowicza Makarenki, który od 1920 r. do dymisji w 1928 r. wypracował w Kolonii im. Gorkiego pod Charkowem swój oryginalny system wychowania komunistycznego. Oparł go o zasadę kolektywu wychowawczego, który wespół z wychowawcą urabiał członków w poczuciu odpowiedzialności za pracę, obowiązku dyscypliny, honoru w powiązaniu z zasadą pracy produkcyjnej, systemem oddziałów i dowódców oraz z perspektywicznością celów sięgających aż do włączenia życia wychowanka w życie społeczeństwa radzieckiego. Zespołowość, zdysycyplinowanie, uporządkowanie zajęć, wyrabianie tradycji, wojennizacja, czyli wzorowanie się na wojsku w tym systemie, wszystko to razem zaprzeczało nastawieniu pedagogicznemu i doprowadziło do potępienia działalności Makarenki jako niezgodnej z duchem komunizmu, zapewniającego także dziecku wyzwolenie spod wyzysku kapitalistycznego. W ten sposób pedologia wprowadzona do szkoły jeszcze bardziej pogłębiła chaos w systemie szkolnym, wskutek czego została także odrzucona przez partię w r. 1936 jako pseudonauka i opor-tunistyczne odchylenie prawicowe od marksizmu-leninizmu.64 Od tego czasu nastąpiła rehabilitacja systemu Makarenki jako wychowania prawdziwie komunistycznego, a wydany opis jego w Poemacie pedagogicznym (1933—1935) wzbudził powszechne uznanie. Napad Hitlera na Związek Radziecki w r. 1941 i wojna narodowa przerwały chwilowo dalszy proces przemiany szkoły, przenikniętej ideologią czystego marksizmu. Po klęsce zadanej Niemcom pod Stalingradem rozpoczęła się dalsza praca wychowawcza nad odbudową autorytetu pedagogicznego nauczyciela i szkoły. W r. 1943 zaostrzono dyscyplinę szkolną, wydano Przepisy uczniowskie, wprowadzono legitymację szkolną ucznia, z czasem przywrócono maturę i egzaminy nie tylko wstępne, ale i promocyjne z klasy do klasy. W Moskwie zaś utworzono Akademię Nauk Pedagogicznych (1944 r.) odrębną od Akademii Nauk, aby zajęła się stroną naukową i popularyzatorską rozbudowy konsekwentnego systemu wychowania socjalistycznego, ujętego w podręczniku uniwersyteckim pod redakcją Iwana Kairowa (1948 r.) jako prezesa Akademii Nauk Pedagogicznych. Podręcznik ten stał się wzorem dla organizacji wychowania i szkolnictwa w krajach demokracji ludowej po zakończonej w 1945 r. wojnie. Równocześnie zadaniem Akademii Nauk Pedagogicznych w Moskwie była krytyka i ocena przez tę centralę wszystkich teorii pedagogicznych zachodniego świata. Po śmierci Stalina (1953) okazało się także, że czasy „kultu jednostki" doprowadziły do przeintelektualizowania szkoły radzieckiej tak, że nawet politechnizacji uczono tylko teoretycznie, a brak potępionej psychologii wychowawczej oraz pedologii spowodował całkowitą nieznajomość dzieci i młodzieży, na skutek tego nastąpiło oderwanie się szkoły od życia społecznego, a szkoła stała się „bezdzietną", pozbawioną znajomości psychiki dziecka. Krytyka tego stanu wyraziła się w uchwale „o zacieśnieniu więzi szkoły z życiem" (1958) i w zapowiedzi premiera Nikity Chruszczowa o przebudowie ustroju szkoły w kierunku powiązania nauki z pracą. W wyniku eksperymentów, przeprowadzonych w latach 1958—1961, dotychczasową szkołę średnią ogólnokształcącą zmieniono w „średnią ogólnokształcącą politechniczną szkołę pracy z nauczaniem produkcyjnym". Od klasy IX do XI młodzież dwa dni w tygodniu uczyła się pracy produkcyjnej w fabrykach lub gospodarstwach rolnych. W ten sposób szkoła zyskała nachylenie politechniczne i zawodowe, a teoria pracy produkcyjnej Błońskiego zaktualizowała się w postaci łączącej naukę systematyczną z pracą uprodukcyjnioną.65 Wreszcie czwarta zasadnicza reforma szkolna nastąpiła w 1970 r. na podstawie Statutu ogólnokształcącej szkoły średniej. Szkoła w ZSRR jest 10-letnią jednolitą, politechniczną szkołą pracy. Jednolitość zapewniają zasady pracy dydaktyczno wychowawczej jak powszechność nauczania wszystkich dzieci w wieku szkolnym, bezpłatność nauki w języku ojczystym, koedukacyjność i wolność szkoły od wpływów religijnych. Politechniczność zaś i przygotowanie do pracy realizuje się w procesie nauczania i w społecznie użytecznej pracy uczniów. Osobno są prowadzone szkoły z nauczaniem produkcyjnym oraz szkoły z pogłębionym poznawaniem przedmiotów nauczania. W ten sposób szkoła radziecka wyzbywa się sztywnej jednolitości i dostosowuje się do potrzeb i możliwości dzieci i młodzieży. Ostatecznie więc zostały zrealizowane podstawowe zasady systemu wychowawczego: 1 — komunistyczna partyjność w nauce, kulturze, wychowaniu i moralności, 2 — zasada powiązania szkoły i wychowania z ideologią naukowego poglądu na świat (marksizmu-leninizmu), 3 — zasada powiązania teorii z praktyką na drodze wychowania przez pracę społecznie użyteczną, 4 — zasada wychowania w kolektywie i przez kolektyw (Makarenko), 5 — zasada wszechstronnego rozwoju ucznia zgodnie z jego indywidualnymi cechami i właściwościami wieku rozwojowego.67 Mają one zastosowanie w treści i programach wszystkich instytucji szkolnych i przedszkolnych systemu oświatowego, którego organizacja rządzi się własnymi zasadami, jak 1 — zasada jednolitości (jednakowe kształcenie dziewcząt i chłopców — koedukacja oraz zrównanie szkoły wiejskiej i miejskiej), 2 — zasada powszechności (obowiązkowość, bezpłatność nauczania i dostępność szkoły średniej i wyższej dla opanowujących program wiedzy), 3 — zasada autonomii kulturalnej i re gionalizmu (nauczanie podstawowe w języku ojczystym, rozwijanie rodzinnej kultury przez likwidację różnic i adoptowanie dorobku kultury światowej), 4 — zasada związku szkoły z życiem kraju (wychowanie obywatelskie, praca społecznie użyteczna, politechnizacja)68 oraz 5 — zasada nauczania świeckiego (oddzielenie szkoły od Kościoła i pozbawienie religii jakiegokolwiek wpływu na wychowanie i kształcenie młodego pokolenia, ponieważ nauczanie opiera się na materialistycznych podstawach naukowych).69 Zasady te wynikają z określonych założeń światopoglądowych i filozoficznych, opierają się o nauczanie szkolne jako proces naukowego poznania świata, co stanowi o naukowości tego światopoglądu. Zasada naukowości nauczania zaś oznacza, że uczniom podaje się do przyswojenia wiadomości dokładnie ustalone przez współczesną naukę, że nauczanie wymaga ścisłego stosowania terminów przyjętych w nauce i że zaznajamia uczniów z ważniejszymi teoriami naukowymi, ze współczesnymi poglądami nauki i techniki, ponieważ naukowe teorie doprowadzają uczniów do światopoglądu dialektyczno-materiali-stycznego. System reklamy Test“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiączkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które się dokonują w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzą tylko w samych jajnikach, dotyczą one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narządów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”