Człowiek
Obraz samego siebie
Środowisko decyduje o atmosferze wychowawczej, która wpływa od urodzenia na człowieka. Nie uświadamia on sobie tego początkowo, co i kiedy przejął od drugich, w jakim stopniu kształtowali jego zachowanie i postępowanie. Spojrzenie wstecz pomoże wyjaśnić wiele. A więc w dzieciństwie odnajdziemy dom rodzicielski i jego atmosferę, wzory rodziców, ich stosunek do dzieci. Przekonania, poglądy, opinie, i cały system wartości stanowią ślady ich wpływów. Drogą utożsamiania się z rodzicami pragnęlibyśmy być tacy, jak oni lub przynajmniej do nich podobni. Potem wejście w krąg rówieśników, kolegów, przyjaciół i tu znów inne wpływy, wzory do naśladowania, i postępowania. Niesie je nie tylko każdy przeżyty dzień, ale literatura, film, telewizja, sztuka. Wpływy ich są różne, jak różna jest ich reprezentacja w społeczeństwie. Wiele rzeczy przejmuje się i przyjmuje szybko i na ogół bez kontroli. Przychodzi okres dorastania i wtedy nadchodzi moment sprawdzania, krytykowania, nieprzyjmowania narzucanych formuł, odrzucania dotychczasowych autorytetów, które dotąd „wystarczały" i stanowiły względnie stały system wartości. Młodociani chcą wiedzę o życiu i świecie zawdzięczać sobie, walczą z tym, co zostało im kiedyś przekazane i przez nich przyjęte. Analizują, oceniają, dokonują wyboru według własnych upodobań. W tej ostrej krytyce często nie trafiają w sedno sprawy, biorąc pod uwagę zewnętrzne formy i sposoby postępowania, pomijają motywy i cele działania. Dlatego im mówimy: „— Zastanów się, pomyśl, zmień postępowanie, bo możesz skrzywdzić innych". Pogłębiona analiza tego przeżytego i bieżącego życia, własnych cech charakteru, możliwości, wyobrażeń i pojęć o sobie nie jest łatwa. Przyjęcie opinii, ocen innych osób, konfrontacja z samooceną dokonują się powoli. Zaczyna się okres formowania osobowości, uświadamiania sobie obrazu samego siebie na tle środowiska, poszukiwania ideału, z którym można by się identyfikować. Wzór, ideał musi być dostosowany do tego, co posiadamy w formie zadatków dziedzicznych i możliwości ich rozwijania, wykorzystania, by osiągnąć harmonijny obraz rozwoju. Innym źródłem selekcji mogą być opinie ludzi życzliwych, przyjaznych, a ich bezstronny sąd pomoże uzyskać wiedzę o sobie, co w nas jest. dobre, a co złe, co pozostawić, a co należy usunąć z naszej osobowości. Poznanie własnych możliwości i postawienie przed sobą pewnego wzoru, do którego chcemy się upodobnić, jest tym, co nazywamy świadomym samowychowaniem. Środkiem do niego jest praca we wszelkich formach, której efektem będzie doskonalenie swych zdolności i ich rozwijanie, tworzenie siebie, przekształcanie świata. Okres dorastania się skończy, a wejście w życie wymaga doskonałej kondycji psychicznej i fizycznej. Człowiek, który chce pracować i działać jak najwydajniej, musi znać siebie i swe możliwości, a także sposoby ich realizacji. Przyjrzyjmy się, jak ujmują zagadnienie osobowości teoretycy współczesnej psychologii, a w szczególności zasługuje na uwagę koncepcja J. Reykowskiego1). Określenie osobowości jako zespołu cech, utrwalonych nawyków nabytych w toku rozwoju jednostki, jest przez tę koncepcję traktowane jako zbyt wąskie i niewystarczające. Sieć trwałych nastawień i schematów, regulujących postępowanie człowieka, tworzy — zdaniem tego badacza i uczonego — osobowość. Schematy rozumiane są jako uproszczenia, obrazy lub inne odbicia otaczającej rzeczywistości w umyśle człowieka i stanowią one podstawowe elementy osobowości. Ich dynamiczny charakter polega na tym, że kształtują się one i przekształcają pod wpływem doświadczeń człowieka, jego dążeń, zamiarów, a najbardziej ogólnym schematem jest nastawienie. Koncepcja wyróżnia dwa rodzaje schematów: Poznawcze, czyli nastawienia, które warunkują zdolność człowieka do przewidywania zdarzeń i następstwa swoich czynów. Schematy czynnościowe, dzięki którym człowiek ustosunkowuje się do rzeczywistości i reaguje na nią w charakterystyczny sposób. Nastawienia o stosunkowo dużej trwałości pełnią rolę regulującą działalność człowieka. Kształtowanie osobowości polega także na rozwoju systemu potrzeb, tego wyznaczni- ka celów, siły napędowej ludzkiego działania, a także postaw, czyli utrwalonych sposobów zachowania. W powyższej koncepcji dominującą rolę odgrywają wpływy zewnętrzne (społeczne) w procesie wychowania. W życiu jednostki można wyróżnić cztery punkty węzłowe, wokół których kształtują się nastawienia, tworzące strukturę osobowości. Należą do nich: Wpływ osób znaczących, czyli ludzi oddziałujących w sposób szczególny na dziecko w okresie dzieciństwa i młodości. Są to na ogół rodzice, wychowawcy, przyjaciele itp. Pełnienie ról społecznych i w związku z tym wymagania stawiane jednostce. Typowe i powtarzające się sytuacje, w wyniku których jednostka zdobywa określony zasób doświadczeń. Sytuacje o wyjątkowej sile oddziaływania typu negatywnego lub pozytywnego, jak utrata bliskiej osoby, przeżycie lęku bądź wielkiej radości. W procesie kształtowania się osobowości — w okresie dorastania — pojawia się zdolność samooceny i samokrytycyzmu, rozwija się wola, charakter, rozszerzają i utrwalają zainteresowania, a przede wszystkim kształtują się te cechy, które nadają jej indywidualne, niepowtarzalne piętno. Następuje także stopniowe przekształcanie się wymagań zewnętrznych (w formie przepisów i reguł zachowania, i postępowania) w wymagania wewnętrzne. Należą do nich: nakazy moralne, potrzeby, sposób wyrażania opinii, przekonań, postaw. Przejmowanie i odtwarzanie wzorów postępowania, utożsamianie się z nimi powoduje także trwałe nastawienia. Uczuciowe nastawienie do własnej osoby, niezadowolenie lub akceptacja siebie, ocena swego postępowania, uwrażliwienie na' opinię innych wiążą się w procesie rozwoju osobowości z obrazem samego siebie. Ma on związek z wyodrębnieniem własnego „ja" z otoczenia. Psychologowie dawniej nazywali ten proces odkrywaniem własnej „jaźni". Tworzenie się własnego „ja" jest długotrwałe, a powstaje w wyniku doświadczeń, zdobywania wiedzy o świecie. Z systemem przekonań i ocen dotyczących własnego „ja" łączy się także tak zwany „obraz świata". Przyswajając sobie wiadomości, człowiek je organizuje i łączy z doświadczeniem, wytwarza podstawowe oczekiwania dotyczące własnej działalności, stosunków międzyludzkich, stosunku do przyrody. Istotną rolę w kształtowaniu osobowości odgrywa własna aktywność młodocianych, ich idee, cele jakie stawiają przed sobą. Życie nie zawsze obchodzi się z nimi łaskawie, a każde rozwiązanie problemów, które niesie, nagradza stawianiem nowych pytań. Samowychowanie, a przede wszystkim kształtowanie woli i charakteru pomagają w znacznym stopniu w znajdywaniu odpowiedzi na nie.
“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiączkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które się dokonują w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzą tylko w samych jajnikach, dotyczą one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narządów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”