Człowiek
Obraz samego siebie

Åšrodowisko decyduje o atmosferze wychowawczej, która wpÅ‚ywa od urodzenia na czÅ‚owieka. Nie uÅ›wiadamia on soÂbie tego poczÄ…tkowo, co i kiedy przejÄ…Å‚ od drugich, w jaÂkim stopniu ksztaÅ‚towali jego zachowanie i postÄ™powanie. Spojrzenie wstecz pomoże wyjaÅ›nić wiele. A wiÄ™c w dzieciÅ„stwie odnajdziemy dom rodzicielski i jego atmosferÄ™, wzory rodziców, ich stosunek do dzieci. Przekonania, poglÄ…dy, opinie, i caÅ‚y system wartoÅ›ci staÂnowiÄ… Å›lady ich wpÅ‚ywów. DrogÄ… utożsamiania siÄ™ z rodziÂcami pragnÄ™libyÅ›my być tacy, jak oni lub przynajmniej do nich podobni. Potem wejÅ›cie w krÄ…g rówieÅ›ników, kolegów, przyjaciół i tu znów inne wpÅ‚ywy, wzory do naÅ›ladowania, i postÄ™powania. Niesie je nie tylko każdy przeżyty dzieÅ„, ale literatura, film, telewizja, sztuka. WpÅ‚ywy ich sÄ… różne, jak różna jest ich reprezentacja w spoÅ‚eczeÅ„stwie. Wiele rzeczy przejmuje siÄ™ i przyjmuje szybko i na ogół bez konÂtroli. Przychodzi okres dorastania i wtedy nadchodzi moment sprawdzania, krytykowania, nieprzyjmowania narzucanych formuÅ‚, odrzucania dotychczasowych autorytetów, które doÂtÄ…d „wystarczaÅ‚y" i stanowiÅ‚y wzglÄ™dnie staÅ‚y system warÂtoÅ›ci. MÅ‚odociani chcÄ… wiedzÄ™ o życiu i Å›wiecie zawdziÄ™czać sobie, walczÄ… z tym, co zostaÅ‚o im kiedyÅ› przekazane i przez nich przyjÄ™te. AnalizujÄ…, oceniajÄ…, dokonujÄ… wyboru wedÅ‚ug wÅ‚asnych upodobaÅ„. W tej ostrej krytyce czÄ™sto nie trafiajÄ… w sedno sprawy, biorÄ…c pod uwagÄ™ zewnÄ™trzne formy i sposoby poÂstÄ™powania, pomijajÄ… motywy i cele dziaÅ‚ania. Dlatego im mówimy: „— Zastanów siÄ™, pomyÅ›l, zmieÅ„ postÄ™powanie, bo możesz skrzywdzić innych". Pogłębiona analiza tego przeżytego i bieżącego życia, wÅ‚asnych cech charakteru, możliwoÅ›ci, wyobrażeÅ„ i pojęć o sobie nie jest Å‚atwa. PrzyjÄ™cie opinii, ocen innych osób, konfrontacja z samoocenÄ… dokonujÄ… siÄ™ powoli. Zaczyna siÄ™ okres formowania osobowoÅ›ci, uÅ›wiadamiaÂnia sobie obrazu samego siebie na tle Å›rodowiska, poszuÂkiwania ideaÅ‚u, z którym można by siÄ™ identyfikować. Wzór, ideaÅ‚ musi być dostosowany do tego, co posiadamy w formie zadatków dziedzicznych i możliwoÅ›ci ich rozÂwijania, wykorzystania, by osiÄ…gnąć harmonijny obraz rozÂwoju. Innym źródÅ‚em selekcji mogÄ… być opinie ludzi życzÂliwych, przyjaznych, a ich bezstronny sÄ…d pomoże uzyskać wiedzÄ™ o sobie, co w nas jest. dobre, a co zÅ‚e, co pozostaÂwić, a co należy usunąć z naszej osobowoÅ›ci. Poznanie wÅ‚asnych możliwoÅ›ci i postawienie przed sobÄ… pewnego wzoru, do którego chcemy siÄ™ upodobnić, jest tym, co nazywamy Å›wiadomym samowychowaniem. ÅšrodÂkiem do niego jest praca we wszelkich formach, której efektem bÄ™dzie doskonalenie swych zdolnoÅ›ci i ich rozwijaÂnie, tworzenie siebie, przeksztaÅ‚canie Å›wiata. Okres doraÂstania siÄ™ skoÅ„czy, a wejÅ›cie w życie wymaga doskonaÅ‚ej kondycji psychicznej i fizycznej. CzÅ‚owiek, który chce praÂcować i dziaÅ‚ać jak najwydajniej, musi znać siebie i swe możliwoÅ›ci, a także sposoby ich realizacji. Przyjrzyjmy siÄ™, jak ujmujÄ… zagadnienie osobowoÅ›ci teoreÂtycy współczesnej psychologii, a w szczególnoÅ›ci zasÅ‚uguje na uwagÄ™ koncepcja J. Reykowskiego1). OkreÅ›lenie osobowoÅ›ci jako zespoÅ‚u cech, utrwalonych nawyków nabytych w toku rozwoju jednostki, jest przez tÄ™ koncepcjÄ™ traktowane jako zbyt wÄ…skie i niewystarczaÂjÄ…ce. Sieć trwaÅ‚ych nastawieÅ„ i schematów, regulujÄ…cych poÂstÄ™powanie czÅ‚owieka, tworzy — zdaniem tego badacza i uczonego — osobowość. Schematy rozumiane sÄ… jako uproszczenia, obrazy lub inne odbicia otaczajÄ…cej rzeczywiÂstoÅ›ci w umyÅ›le czÅ‚owieka i stanowiÄ… one podstawowe eleÂmenty osobowoÅ›ci. Ich dynamiczny charakter polega na tym, że ksztaÅ‚tujÄ… siÄ™ one i przeksztaÅ‚cajÄ… pod wpÅ‚ywem doÅ›wiadczeÅ„ czÅ‚owieka, jego dążeÅ„, zamiarów, a najbarÂdziej ogólnym schematem jest nastawienie. Koncepcja wyróżnia dwa rodzaje schematów: Poznawcze, czyli nastawienia, które warunkujÄ… zdolÂność czÅ‚owieka do przewidywania zdarzeÅ„ i nastÄ™pstwa swoich czynów. Schematy czynnoÅ›ciowe, dziÄ™ki którym czÅ‚owiek ustoÂsunkowuje siÄ™ do rzeczywistoÅ›ci i reaguje na niÄ… w chaÂrakterystyczny sposób. Nastawienia o stosunkowo dużej trwaÅ‚oÅ›ci peÅ‚niÄ… rolÄ™ regulujÄ…cÄ… dziaÅ‚alność czÅ‚owieka. KsztaÅ‚towanie osobowoÅ›ci polega także na rozwoju systemu potrzeb, tego wyznaczni- ka celów, siÅ‚y napÄ™dowej ludzkiego dziaÅ‚ania, a także poÂstaw, czyli utrwalonych sposobów zachowania. W powyższej koncepcji dominujÄ…cÄ… rolÄ™ odgrywajÄ… wpÅ‚yÂwy zewnÄ™trzne (spoÅ‚eczne) w procesie wychowania. W żyÂciu jednostki można wyróżnić cztery punkty wÄ™zÅ‚owe, woÂkół których ksztaÅ‚tujÄ… siÄ™ nastawienia, tworzÄ…ce strukturÄ™ osobowoÅ›ci. Należą do nich: WpÅ‚yw osób znaczÄ…cych, czyli ludzi oddziaÅ‚ujÄ…cych w sposób szczególny na dziecko w okresie dzieciÅ„stwa i mÅ‚odoÅ›ci. SÄ… to na ogół rodzice, wychowawcy, przyjaÂciele itp. PeÅ‚nienie ról spoÅ‚ecznych i w zwiÄ…zku z tym wymaÂgania stawiane jednostce. Typowe i powtarzajÄ…ce siÄ™ sytuacje, w wyniku których jednostka zdobywa okreÅ›lony zasób doÅ›wiadczeÅ„. Sytuacje o wyjÄ…tkowej sile oddziaÅ‚ywania typu negaÂtywnego lub pozytywnego, jak utrata bliskiej osoby, przeÂżycie lÄ™ku bÄ…dź wielkiej radoÅ›ci. W procesie ksztaÅ‚towania siÄ™ osobowoÅ›ci — w okresie dorastania — pojawia siÄ™ zdolność samooceny i samokrytyÂcyzmu, rozwija siÄ™ wola, charakter, rozszerzajÄ… i utrwalajÄ… zainteresowania, a przede wszystkim ksztaÅ‚tujÄ… siÄ™ te ceÂchy, które nadajÄ… jej indywidualne, niepowtarzalne piÄ™tno. NastÄ™puje także stopniowe przeksztaÅ‚canie siÄ™ wymagaÅ„ zewnÄ™trznych (w formie przepisów i reguÅ‚ zachowania, i postÄ™powania) w wymagania wewnÄ™trzne. Należą do nich: nakazy moralne, potrzeby, sposób wyrażania opinii, przeÂkonaÅ„, postaw. Przejmowanie i odtwarzanie wzorów postÄ™powania, utożÂsamianie siÄ™ z nimi powoduje także trwaÅ‚e nastawienia. Uczuciowe nastawienie do wÅ‚asnej osoby, niezadowolenie lub akceptacja siebie, ocena swego postÄ™powania, uwrażliÂwienie na' opiniÄ™ innych wiążą siÄ™ w procesie rozwoju osobowoÅ›ci z obrazem samego siebie. Ma on zwiÄ…zek z wyÂodrÄ™bnieniem wÅ‚asnego „ja" z otoczenia. Psychologowie dawniej nazywali ten proces odkrywaniem wÅ‚asnej „jaźni". Tworzenie siÄ™ wÅ‚asnego „ja" jest dÅ‚ugotrwaÅ‚e, a powstaje w wyniku doÅ›wiadczeÅ„, zdobywania wiedzy o Å›wiecie. Z systemem przekonaÅ„ i ocen dotyczÄ…cych wÅ‚asnego „ja" łączy siÄ™ także tak zwany „obraz Å›wiata". PrzyswajajÄ…c sobie wiadomoÅ›ci, czÅ‚owiek je organizuje i łączy z doÅ›wiadczeniem, wytwarza podstawowe oczekiwaÂnia dotyczÄ…ce wÅ‚asnej dziaÅ‚alnoÅ›ci, stosunków miÄ™dzyludzÂkich, stosunku do przyrody. IstotnÄ… rolÄ™ w ksztaÅ‚towaniu osobowoÅ›ci odgrywa wÅ‚asna aktywność mÅ‚odocianych, ich idee, cele jakie stawiajÄ… przed sobÄ…. Å»ycie nie zawsze obchodzi siÄ™ z nimi Å‚askawie, a każÂde rozwiÄ…zanie problemów, które niesie, nagradza stawiaÂniem nowych pytaÅ„. Samowychowanie, a przede wszystkim ksztaÅ‚towanie woli i charakteru pomagajÄ… w znacznym stopniu w znajdywaniu odpowiedzi na nie.
“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiÄ…czkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które siÄ™ dokonujÄ… w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeÂczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzÄ… tylko w samych jajnikach, dotyczÄ… one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narzÄ…dów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”