Rozwój
Struktury rozwojowe człowieka-osobowość
Wyraz „osobowość", wprowadzony przez personalizm kryÂtyczny na oznaczenie maksymalnego rozwoju osoby jako jednoÂÅ›ci celowo dziaÅ‚ajÄ…cej , obecnie posiada szereg zróżnicowanych znaczeÅ„ na terenie filoÂzofii, psychologii, etyki czy pedagogiki. WystÄ™pujÄ… tu ujÄ™cia meÂtafizyczne, empiryczne, normatywne oraz rozwojowe. Metafizycznie osobowość znaczy jaźń, duszÄ™ lub ducha jako substancjalny podmiot cech psychicznych. Empirycznie w psyÂchologii osobowość oznacza każdorazowÄ…, indywidualnÄ… caÅ‚ość cech psychicznych i fizycznych niemowlÄ™cia, dziecka czy doroÂsÅ‚ego czÅ‚owieka. PojÄ™cie psychologiczne osobowoÅ›ci ma wiÄ™c chaÂrakter opisowy i ogólny, czym zbliża siÄ™ do wÅ‚aÅ›ciwego pojÄ™cia indywidualnoÅ›ci. Tak np. amerykaÅ„ski psycholog G. Allport poÂczÄ…tkowo okreÅ›la osobowość jako „dynamicznÄ… organizacjÄ™ w jednostce tych psychologicznych ukÅ‚adów, które okreÅ›lajÄ… jej jedyne przystosowanie siÄ™ do jej Å›rodowiska". Później zaÅ› jeszcze bardziej rozszerza poza przystosowanie spoÅ‚eczne do Å›roÂdowiska, podkreÅ›lajÄ…c, że osobowość to zespół rozwijajÄ…cych siÄ™ takich dynamizmów, które przejawiajÄ… siÄ™ w zachowaniu i myÂÅ›leniu jednostki, w czym charakter stanowi moralnÄ… stronÄ™ osoÂbowoÅ›ci, odpowiedzialnÄ… za postÄ™powanie osobnika. Normatywne zaÅ› widzenie tego pojÄ™cia w etyce ujmuje osoÂbowość jako ogół cech, które jednostka powinna posiadać, dążąc do ideaÅ‚u swej osoby zgodnie z postulatami moralnoÅ›ci i prawdziÂwego poglÄ…du na Å›wiat. W ten sposób osobowość normatywnie ujÄ™ta dotyczy nie punktu wyjÅ›cia dla rozwoju, jak w psychologii, lecz punktu dojÅ›cia i oceny koÅ„cowego wyniku, wytworu. Podobne stanowisko do normatywnego w etyce wystÄ™puje także w pedagogice, z tÄ… różnicÄ…, że pedagogika, bÄ™dÄ…c naukÄ… mieÂszanÄ…, a wiÄ™c naukÄ… opisowÄ… o faktach i równoczeÅ›nie naukÄ… normatywnÄ… o tym, co powinno w rozwoju być osiÄ…gniÄ™te (por. rozdz. III p. 3), traktuje osobowość rozwojowo jako strukturÄ™ wyższego rzÄ™du i wytwór późniejszego etapu życia, aniżeli dzieÂciÅ„stwo szkolne i wiek dorastania. Stawanie siÄ™ wiÄ™c pedagogiÂcznej osobowoÅ›ci w procesie rozwijania siÄ™ czÅ‚owieka nie wynika bezpoÅ›rednio z rozrastania siÄ™ cech psychicznych, ich dyferencja-cji i potÄ™gowania siÄ™ iloÅ›ciowego siÅ‚y dziaÅ‚ania, lecz powstaje z dążnoÅ›ci do scalania siÄ™ wewnÄ™trznego, integracji, której towaÂrzyszÄ… takie zjawiska wychowawcze, jak rozwój samoÅ›wiadomoÂÅ›ci wychowanka, dążenie do samowychowania, wartoÅ›ciowanie samego siebie, czyli waloryzacja osoby, poczucie godnoÅ›ci osobiÂstej i honoru, utożsamianie siÄ™ z idealnÄ… strukturÄ… wartoÅ›ci, wreÂszcie normalny lub wypaczony plan życiowy W ten sposób w czasie rozwoju warstwy kulturologicznej przez uwrażliwienie na wartoÅ›ci kulturowe tworzy siÄ™ w wychowanku struktura osobowoÅ›ci jako żywa, zorganizowana caÅ‚ość i „ognisko wartoÅ›ciowania, rzutowania celów i dziaÅ‚ania", nadajÄ…ce życiu kierunek, uzasadniony etykÄ… i Å›wiatopoglÄ…dem. StÄ…d też trafnie chwyta rysy osobowoÅ›ci w ujÄ™ciu pedagogicznym nastÄ™pujÄ…ce okreÅ›lenie: „Osobowość jest dzieÅ‚em samoksztaÅ‚cenia siÄ™ w osiÄ…gÂniÄ™ciu pewnej spoistej, harmonijnej struktury duchowej z zaÂchowaniem jej odmiennoÅ›ci osobniczej, jej indywidualnoÅ›ci. OsoÂbowość w rozwoju swoim ksztaÅ‚tuje siÄ™ wedÅ‚ug pewnych wytyczÂnych, zarysowanych na poznaniu i wartoÅ›ciowaniu zjawisk życia oraz na poznaniu i ocenie swoich możliwoÅ›ci. Toteż czÅ‚owiek taki musi mieć pewien stosunek do samego siebie, do losu swego, do swego życia wewnÄ™trznego, musi rzutować sobie pewnÄ… liniÄ™ rozÂwojowÄ… i wybrać wobec tego jej kierunek". Ażeby wiÄ™c odróżÂnić pedagogiczne ujÄ™cie osobowoÅ›ci od wszelkich innych, nazyÂwamy jÄ… osobowoÅ›ciÄ… twórczÄ…, ponieważ jest to struktura barÂdziej duchowa aniżeli charakter i rozwijajÄ…ca siÄ™ dziÄ™ki twórczeÂmu przeżywaniu wartoÅ›ci kulturowych. Odznacza siÄ™ ona samoÂdzielnym dążeniem do oryginalnej twórczoÅ›ci w interesujÄ…cej jedÂnostkÄ™ dziedzinie kultury zgodnie z jej uzdolnieniami i utalenÂtowaniem. W wyniku tego wychowanek odkrywa swe powoÅ‚aÂnie życiowe, samodzielnie wybiera zawód, autonomicznie planuje swe życie jako proces dorabiania siÄ™ wÅ‚asnego typu osobowoÅ›ci. PoczÄ…tkowo uzdolniona intelektualnie mÅ‚odzież, np. akademicka, rozprasza siÄ™ w wielu kierunkach zainteresowaÅ„, ale szybko musi przejść przez życiowy Rubikon, by ze stadium osobowoÅ›ci psyÂchologicznie rozproszonej dojść do osobowoÅ›ci zogniskowanej na swym obranym i wartoÅ›ciowym celu życia. Osobowość jednakże nie utożsamia siÄ™ z obranym i opanowaÂnym zawodem czy specjalizacjÄ…. Pod tym wzglÄ™dem wystÄ™pujÄ… dwa przeciwstawne typy: osobowoÅ›ci endoponicznej (gr. endon — wewnÄ…trz, ponoÅ› — praca, trud), która zamyka swe szczęście i rozwój w ramach umiÅ‚owanej pracy zawodowej z powoÅ‚ania i osobowoÅ›ci egzoponicznej (gr. ekso — na zewnÄ…trz), która obok pracy zawodowej rozwija siÄ™ szczególnie w jakiejÅ› dziedzinie kulÂtury, jak np. Å›w. PaweÅ‚ apostoÅ‚ narodów — z zawodu tkacz naÂmiotów, czy Baruch Spinoza, oryginalny filozof — szlifierz diaÂmentów. Współczesność ceni osobowość endoponiczne, rozmiÅ‚owaÂne w swojej specjalnoÅ›ci, chociaż w kulturze dotychczas daÅ‚y najwiÄ™cej twórczego wkÅ‚adu osobowoÅ›ci wielostronne, egzoponi- czne, jak Leonardo da Vinci, MichaÅ‚ AnioÅ‚ Buonarotti, czy u nas MikoÅ‚aj Kopernik i inni. OsobowoÅ›ci egzoponiczne zwykle pozoÂstajÄ… pod wpÅ‚ywem pasjonujÄ…cych danÄ… jednostkÄ™ zagadnieÅ„ nauki, sztuki, ekonomii, życia spoÅ‚ecznego, polityki czy religii, stÄ…d ma tu odpowiednie zastosowanie znana nam typologia osoÂbowoÅ›ci E. Sprangera, dzielÄ…ca je na 6 typów czystych, jak teoÂretyczny, estetyczny, ekonomiczny, spoÅ‚eczny, polityczny i reÂligijny (por. rozdz. IX p. 3). Ale mogÄ… powstawać mieszane typy osobowoÅ›ci technicznej, prawniczej czy pedagogicznej, chociaż współczesna cywilizacja techniczna urabia peÅ‚ne typy osobowoÅ›ci o mentalnoÅ›ci i postawach technicznych. Jednakże na osobowość ludzkÄ… mogÄ… mieć wpÅ‚yw nie tylko odÂrÄ™bne dziedziny wartoÅ›ci kulturowych, lecz także caÅ‚oksztaÅ‚t hieÂrarchii wartoÅ›ci w okreÅ›lonym typie historycznym kultury, np. wschodniej, europejskiej czy chrzeÅ›cijaÅ„skiej. W zwiÄ…zku z tym trzeba osobno mówić o osobowoÅ›ci chrzeÅ›cijaÅ„skiej czy innych systemów kultury, np. proletariackiej. Wreszcie powstajÄ… w Å›rodoÂwiskach spoÅ‚ecznych rozwojowe typy osobowoÅ›ci czÅ‚owieka dobrze wychowanego, czyli mÄ…drego i dobrego zarazem, który wychodzi z krÄ™gów wychowawczych rodziny, szkoÅ‚y, seminarium duchowÂnego, klasztoru czy uniwersytetu, albo czÅ‚owieka zabawy towarzyÂskiej, wywodzÄ…cego siÄ™ z krÄ™gów zabawowych rówieÅ›ników, albo też typ czÅ‚owieka walki czy pracy, formowany od mÅ‚odoÅ›ci w krÄ™Âgach pracy zawodowej lub w krÄ™gach zrewolucjonizowanych i miÂlitarnych, o czym byÅ‚a już mowa przy okreÅ›laniu formy rozwojoÂwej twórczoÅ›ci (por. rozdz. XIII p. 2). Zawsze jednakże osobowość twórcza i jej zróżnicowane typy ksztaÅ‚tujÄ… siÄ™ w okresie przeżyÂwanej autonomii moralnej, w której wychowanek samodzielnie nakÅ‚ada na siebie obowiÄ…zki i bierze odpowiedzialność za swe poÂstÄ™powanie i życie.“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiÄ…czkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które siÄ™ dokonujÄ… w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeÂczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzÄ… tylko w samych jajnikach, dotyczÄ… one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narzÄ…dów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”