Wychowanie

Pedagogia jako wychowanie

Pedagogia jako wychowanie, jak mówiliśmy, może być trud­ną i delikatną „sztuką sztuk", mającą do czynienia z człowie­kiem, lub też może poprzestać na zwykłej technice wychowaw­czej, ale pedagogika, jak wiemy, jest nauką o złożonej budowie. Każda z nauk posiada określony materialny przedmiot badania, jak też swój aspekt, pod kątem którego rozpatruje rzeczy bada­ne, co nazywa się przedmiotem formalnym danej nauki. Peda­gogika, spełniając te warunki metodologiczne, określa swój ma­terialny i formalny przedmiot badania. Materialnie tym przed­miotem pedagogiki jest wszechstronny rozwój człowieka w ciągu całego jego życia, inaczej mówiąc człowiek w trakcie rozwoju. Ale człowiekiem żywym i rozwijającym się zajmuje się wiele nauk, jak embriologia, fizjologia, medycyna, psychologia, socjo­logia itp., stąd odróżniają się one swym formalnym punktem widzenia, tym aspektem, pod kątem którego badają człowieka. Pedagogika, zajmująca się wszechstronnym rozwojem ludzi, sta­ra się proces rozwojowy doprowadzić do jego kresu, jakim jest doskonały stan człowieczeństwa. Ta pełnia człowieczeństwa staje się więc praktycznym celem do osiągnięcia przez wychowanie, a równocześnie normą oceniającą, czy proces rozwoju przebiega właściwie, czy też odbiega od celu. Dlatego też przedmiotem for­malnym w pedagogice musi być dobro rozwojowe człowieka nie aktualnie pojęte, lecz realizujące się w przyszłości, nastawione ku przyszłości, dzięki czemu człowiek może się w pełni doskona­lić i osiągnąć kres procesu rozwoju. Ponieważ dobro rozwoju człowieka ma charakter społeczny, dlatego pedagogika współczes­na wiąże rozwój jednostek z rozwojem społeczeństwa jako cało­ści i w związku z tym wychowanie kształtuje futurologicznie dla przyszłości.45 Futurologia jako naukowe przewidywanie przy­szłości (łac. futurus = przyszły) co do kierunków zmian, czyli trendów w dziedzinie przyszłej konsumpcji, kultury masowej, produkcji, planowania przestrzennego, demograficznego itd.46 od­grywa obecnie w pedagogice coraz większą rolę. Pedagogika bo­wiem jest nie tylko nauką stwierdzającą, konstatującą stan rze­czywisty, istniejący w wychowaniu, lecz także przekształcającą rzeczywistość, a nawet konstruującą nowy świat ludzi zgodnie z wizją, modelem i koncepcją „nowego człowieka".47 W ten spo­sób postęp pedagogiczny48 przyczynia się do budowania rzeczy­wistości lepiej odpowiadającej człowiekowi. Wobec takich właściwości przedmiotu badań pedagogiki jej naukowość jest złożona. Z jednej strony będzie to nauka empi­ryczna o faktach, dotyczących rozwoju człowieka, z drugiej zaś jest to nauka normatywna, zawsze oceniająca fakty opisane z punktu widzenia, jakie one powinny być, taka zaś ocena pro­wadzi do praktycznego działania, mającego na oku pokierowanie rozwojem do właściwego celu. Dlatego też pedagogika jest rów­nocześnie nauką teoretyczną, jak również nauką praktyczną. Dział bowiem teoretyczny w niej nie tworzy oderwanej od rzeczywi­stości teorii rozwoju człowieka dla samej spekulacji i wiedzy akademickiej, lecz ma pomóc w skonstruowaniu takich modeli wychowania, które by udoskonalały praktykę pedagogiczną. Tak więc działy poznane w pedagogice powodują to, że naukowy jej charakter mieszany łączy w sobie naukę empirycznonormatywną z nauką teoretycznopraktyczną. Ażeby jednakże dokładniej określić miejsce pedagogiki w sy­stemie wszystkich nauk, trzeba jeszcze zwrócić uwagę na po­dział nauk pod względem przedmiotów badań w ogóle. Pomija­jąc historyczne klasyfikacje nauki od Platona i Arystotelesa aż do Comte'a i Wundta,49 poprzestaniemy na rozróżnieniu dwu za­sadniczych przedmiotów badania w naukach szczegółowych: świa­ta natury, niezależnej od człowieka oraz świata kultury jako wy­tworu ludzkiego. Naturę badają nauki przyrodnicze, starające się wykryć konieczne, przyczynowe prawa rządzące przyrodą i stąd nazywane nomotetycznymi (gr. nomos — prawo, tithemi — sta­wiam, ustanawiam). Natomiast świat kultury z jego sztuką, mo­ralnością, organizacją społeczeństwa, prawodawstwem itd. pozna­ją nauki humanistyczne, dążące do opisu przyeżytych, niepowta­rzalnych wartości jednostkowych, które starają się zrozumieć w ich strukturze i ocenić aksjologicznie, dlatego też nazywane naukami idiograficznymi (gr. idios — swoisty, jedyny, grafo — piszę).50 Do jakiej z tych dwu grup nauk wypadnie zaliczyć pe­dagogikę? Miejsce pedagogiki wśród nauk przyrodniczych i humani­stycznych wypada na centrum pomiędzy nimi. Pedagogika czę­ściowo należy do jednych i drugich, jest bowiem co do swego charakteru nauką humanistyczną z podbudową przyrodniczą. Jest ona nauką humanistyczną przede wszystkim dlatego, że wychowa­nie nie jest dziełem samej natury, lecz kultury społeczeństwa, po drugie ponieważ zagadnienie celu i wartości jest decydujące w wychowaniu, a nie jego strona przyrodnicza. Stanowi ona siłę napędową rozwoju człowieka, która ulega jednak uspołecznieniu i ukulturalnieniu jako podstawie człowieczeństwa. Dlatego też od starożytności słusznie widzi się w wychowaniu edukację (łac. ex duco — wyprowadzam) czyli wyprowadzenie dziecka ze sta­nu natury i barbarzyństwa do stanu kultury. Podbudowa przy­rodnicza życia organizmu badana jest przez nauki nomotetycz-ne, dążące do zmatematyzowania swoich wyników, ulega jednak­że w procesie wychowawczym humanistycznemu przeobrażeniu, które w swoich wytworach podlega ocenie aksjologicznej i war­tościowaniu z punktu widzenia celów społecznych i wychowaw­czych. Ma to swoje konsekwencje w metodach badań pedagogi­cznych.Gdy metody statystyczne badają stronę ilościową, to metody zaczerpnięte z nauk humanistycznych, oceniających wartość zja­wisk indywidualnych i niepowtarzalnych, zwracają się do strony treściowej i jakościowej zjawisk. Z tego zakresu w pedagogice spotyka się metody wyjaśniające (tzw. eksploracyjne), porów­nawcze i analityczne. Metody eksplikacyjne ogólnie polegają na krytyce mate­riałów, pochodzących nie z praktyki pedagogicznej ani z empirii zjawisk psychopedagogicznych czy socjowychowawczych, lecz ze źródeł humanistycznych, jako wytworów, wyrażających prze­życia i zawarte w nich wartości ideowe (np. sztuka dziecięca,53 twórczość młodzieńcza) lub ze źródeł teoretycznych, dotyczących pojmowania natury i istoty człowieka. Tak tedy przedmiotem metody wyjaśniającej są różnego rodzaju wytwory wyrażające ręcznie lub na piśmie przeżycia, bądź też rejestrujące fakty, poza tym także wypowiedzi badanych. Badanie więc wytworów przez wyjaśnianie ich treści i wartości obejmuje: 1) spontanicz­ne rysunki dzieci, prace ręczne, pismo itp., 2) dokumenty tzw. osobiste, jak dzienniczki młodzieży, pamiętniki i listy, 3) do­kumenty oficjalne, szkolne, lekarskie itd. Wypowiedzi zaś mogą być spontaniczne lub kierowane. Spontaniczne obejmują marze­nia i projekty, wyrażane przez dzieci lub młodzież, wolne wy­pracowania, utwory literackie, pytania wrzucane do skrzynki zapytań itp. Kierowane zaś wypowiedzi badanych otrzymuje się podczas rozmowy psychologicznej (indagacji), wywiadów środo­wiskowych, zbierania opinii kolegów, rodziców czy nauczycieli o badanych. Metody porównawcze zaś w pedagogice wytworzyły od­rębny dział nazywany właśnie pedagogiką porównawczą, która w skali międzynarodowej bada podobieństwa i różnice w orga­nizacji szkolnictwa, programach nauczania, metodach itp., w teoriach pedagogicznych, istniejące w różnych państwach.54 Jednakże poza tym działem metoda porównawcza ma swoje za­stosowanie w odmiennych formach jako metoda historycznopo-równawcza, zestawiająca rozwój zjawisk pedagogicznych w cza­sie i przestrzeni, jako metoda genetycznoporównawcza, zesta­wiająca różnice zjawisk rozwojowych w zależności od wieku i płci (psychologia rozwojowa), środowiska itp. (psychologia wychowawcza), wreszcie jako metoda grup równoległych (kon­trolnych), która weryfikuje wyniki badań, otrzymywane innymi metodami, np. testowymi lub eksperymentu naturalnego przez zestawienie grup równoważnych, ale różniących się pod jakimś względem, np. młodzieży przestępczej i młodzieży normalnej, uczniów szkoły ogólnokształcącej a szkoły zawodowej itp. c) Do metod humanistycznych, badających materiały wy­tworzone przez kulturę ludzką jako dokumenty, wymagające zrozumienia treści, należą jeszcze metody analityczne. Ułatwia­ją one głębsze ujęcie treści dokumentów i źródeł historycznych czy literackich i filozoficznych, np. przez analizę filologiczną wszelkiego rodzaju tekstów, w której etymologia, zmiany zna­czeniowe wyrazów, leksykografia pomagają w krytyce i usta­leniu autentycznych brzmień. Podobną rolę odgrywa analiza logicznosemantyczna w zakresie wnioskowania przy interpreta­cji tekstu, znaczeń i wyrażenia, definiowania pojęć i ich klasy­fikacji. Dzięki temu badanie źródeł ideologicznych i filozoficz­nych, teoretycznych ma naukową podstawę. Kończąc schematyczny przegląd metod badania używanych w pedagogice współczesnej należy dodać, że przez metodę nau­kową rozumie się ustalony sposób dochodzenia do celu poznania. Sposób ten zależy od rodzaju myślenia, wyprowadzającego in­dukcyjnie z doświadczenia przez obserwację lub eksperyment nowe treści albo udowadniającego dedukcyjnie ich prawdzi­wość. Poza tymi rodzajami myślenia występują także inne jego typy. Dlatego ta metoda naukowa „nie jest ani jedna, ani pro­sta". Przeciwnie tworzy różne kombinacje podstawowych ope­racji naukowych, które dostosowują się do przedmiotu i celu badania.55 Stąd mogą być stosowane metody przyrodnicze w hu­manistyce jak obserwacja typowego zachowania się ludzi, opra­cowanie wskaźników społecznych lub statystyka rozsiewu cech w populacji i odwrotnie metody humanistyczne mogą wystąpić w badaniach zjawisk przyrodniczych, jak grupowanie typolo­giczne podobnych zjawisk, porównywanie ich różnic jednostko­wych lub analiza czynnikowa elementów zjawiska. Na skutek takiego przenikania się metod następuje zbliżenie między nauka­mi różnych typów, czasami z pozytywistyczną tendencją do za­cierania się granic i ujednolicenia modelu naukowości, jak też realizuje się współpraca między nimi i korzystanie z osiągniętego dorobku.

Cytat Dnia!

“
Okres przekwitania

Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiączkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które się dokonują w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jaje­czek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzą tylko w samych jajnikach, dotyczą one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narządów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”