Kształcenie mowy

Kultura żywego słowa

Kultura żywego słowa, technika wymowy jest osiągalna nie tylko przez wyspecjalizowane grupy zawodowe (akto­rzy, spikerzy itp.). Artystyczny sposób wypowiadania się w życiu codziennym oznacza mówienie *): staranne z wy­raźną artykulacją (wypowiadanie każdej głoski), z odpo­wiednimi akcentami wyrazowymi i zdaniowymi, z odpo­wiednią intonacją, poprawnie, sugestywnie i bez męczenia się. Poza techniką wymowy kultura żywego słowa (jako nau­ka o wygłaszaniu utworów literackich)*) wskazuje na ope­rowanie środkami ekspresji, jak: frazowanie (zdanie, zwrot zawierające myśl, akcent logiczny — patrz s. 126), siła wy­sokość głosu. Szersze omawianie zagadnienia tego typu przekracza ramy tej pracy. Niemniej podajemy kilka prak­tycznych wskazówek, które stosowane na co dzień przy­czynią się do poprawienia i udoskonalenia mowy. Oto one: Prawidłowe oddychanie (ćwiczenia oddechowe zostały omówione w drugim rozdziale) jest podstawą dobrej wy­mowy, silnego, dobrze postawionego głosu. Ćwiczenia zwięk­szają pojemność płuc, uczą ekonomicznego zużywania po­wietrza w czasie mówienia, wzmacniają mięśnie biorące udział w oddychaniu, utrzymują płuca w dobrej formie. Płytki, niepełny oddech, zakłócenia rytmu oddychania (długi wdech, krótki wydech i odwrotnie) mają znaczący wpływ na wymowę. Na przykład krótki wydech uniemoż­liwia wypowiedzenie nawet kilku wyrazów. Dobrze postawiony głos, czyli ustawienie wysokości głosu, nastawienie, z jaką dana osoba mówi najłatwiej, najswobodniej i z najmniejszym wysiłkiem; ponadto od­powiednie modulowanie siły głosu i jego wysokości. Wy­razy, które chcemy wyróżnić, wypowiadamy w zależności od treści tekstu z większą lub mniejszą siłą. Na przykład zdanie — „Zagrzmiały pioruny" i zdanie „Cisza panowa­ła dookoła". Użycie różnej siły głosu jest dyktowane w tej sytuacji tekstem oraz występującymi wyrazami mają­cymi jednoznaczny wydźwięk. Dobrze jest wybrać kilka .podobnych tekstów i na nich poćwiczyć. Dykcja, czyli wyrazista wymowa samogłosek i spół­głosek, a także odpowiednie tempo mówienia. Irytuje nas często tekst wygłaszany przez mówców bądź wykładow­ców, którzy nie przywiązują znaczenia do wypowiadanych zdań. wyrazów. Nieporządna wymowa, zamazywanie spół- głosek powoduje, że połowa wygłaszanego tekstu jest nie­zrozumiała lub wręcz męcząca. Niewątpliwie wyrazistość i dokładność artykulacji są uzależnione od sprawności mięś­ni narządów mownych (jama ustna, nosowa itp.) d od okre­ślonego tempa mowy. Wyraźne wymawianie głosek, łącze­nie ich w wyrazy powinno dać w efekcie czysto brzmiące słowo. Ćwiczenia wyrazistej artykulacji spółgłosek można stosować, mówiąc szeptem. Spółgłoski w szepcie „wycho­dzą" i są dobrze słyszane. Szept powinien być słyszalny z dużej odległości (przy czytaniu fragmentu tekstu). 4. Tempo mowy ma wpływ na wyrazistość artykulacji. Dokładna artykulacja powoduje jego zwolnienie. Przy zbyt szybkim tempie ruchy artykulacyjne wykonywane są z mniejszą dokładnością. Niewyraźne wypowiedzenie jednej sylaby w wyrazie, który ma zasadnicze znaczenie w zda­niu, może tak „zamazać" treść zdania, że zupełnie jest nie­zrozumiała. Końcowe elementy wyrazu, wymawiane nie­wyraźnie, utrudniają także odbiór całego wyrazu. Tempo jest indywidualną cechą. Czasem ludzie mówiący szybko mówią wyraźnie, a ludzie mówiący wolno mogą „zamazy­wać" sylaby w wyrazach. Stąd wyróżnia się tempo mówie­nia szybkie, średnie lub powolne. Ze względu na możli­wości przyswajania mówienia przez drugą osobę, niezależ­nie od tempa, konieczne jest wypracowanie wyraźnej artykulacji samogłosek i spółgłosek poprzez: czytanie tek­stów prozy i wierszy, tekstu do nauki i odpowiednie fra­zowanie J) (wyróżnianie zdań, zwrotów) — spowolniające, a jednocześnie przyczyniające się do lepszej wymowy. Czynność frazowania ułatwiają znaki interpunkcyjne, które oznaczają pauzę w mówieniu, np. kropka, wielokro­pek, wykrzyknik oznaczają dłuższą pauzę; średnik i dwu­kropek — nieco krótszą; myślnik — nieco dłuższą; na­wias i cudzysłów — dwie pauzy; przecinek — bardzo krótką, najkrótszą. Nieprawidłowe, głośne czytanie przez młodzież sięga nie­dalekiej stosunkowo przeszłości i niedobrych doświadczeń wyniesionych z nauki czytania w klasach młodszych szko­ły podstawowej. Dzieci w klasach trzecich, kiedy to obo- wiązuje czytanie tekstu i rozumienie go w trakcie czytania, nie mają wykształconych nawyków frazowania, uwzględ­niania znaków przestankowych i w związku z tym stoso­wania pauz. Nawyki negatywne rozwijają się w trakcie nauki szkolnej i przenoszone są do szkoły ponadpodstawo­wej. Wiąże się to z czynnikami natury psychologicznej — błędy popełnione z powodu nieuważnej percepcji czytanego tekstu są przyczyną m.in. błędów ortograficznych, grama­tycznych i nieumiejętności jego reprodukcji w opowiadaniu, opisie, przygotowanym wypracowaniu. Rozpoznanie własne­go błędu jest sprawą niezmiernie trudną, szczególnie gdy mamy do czynienia z mówieniem niegramatycznym. Odgry­wają tu znaczną rolę nawyki środowiskowe, a przede wszystkim brak opanowania gramatyki języka ojczystego. W wyniku przeprowadzonych sprawdzianów gramatycz­nych przez metodyków języka polskiego okazało się, że do najczęstszych błędów gramatycznych należą końcówki cza­sowników, rzeczowników i ich odmiana. Pospolitym błę­dem gramatycznym jest używanie formy „poszłem" za­miast poszedłem; „rozumie", „umię", a także „rozumisz", „umisz" zamiast: rozumiem, umiem, rozumiesz, umiesz; „lu-bieć" zamiast lubić; „Stasiu" zamiast Stasio itp. Błędy gramatyczno-stylistyczne, które powstają w wyni­ku odstępstwa od zamierzonego schematu składniowego — ,,Marek, gdy jechał z Tadeuszem, to mu ukradli pienią­dze". Dwuznaczność wynikająca ze złego usytuowania zda­nia — „Kościuszko jest chlubą narodu polskiego, który nie mógł walczyć w kraju". Nie tylko uczniowie szkoły podstawowej popełniają po­ważne błędy językowe (składniowe, frazeologiczne, np. „po­pełnić kontrast"), mnóstwo ich jest w prasie, w środkach masowego przekazu, stanowiąc niejako wzór, który niestety jest naśladowany i rozpowszechniany w mowie potocznej. Nadużywanie słów-„worków" typu „zrobił skok do kom­binacji" (sportowcy), zrobił „zadanie", zrobił „błąd", za­miast wykonał skok, zadanie, popełnił błąd. Skrzyżowanie (kontaminacja) związków zbliżonych do sie­bie formą i znaczeniem, np. „wykonać pod rozkazem" — wykonać na rozkaz, wykonać pod przymusem. Często spo- tykane są zwroty „zdjęto", „zabrano ze stanowiska" za­miast zwolniono ze stanowiska. Pewien reporter radiowy, dokonując oceny rozmów telefonicznych, skierowanych do niego w czasie trwania audycji, tak się wyraził: „Teraz przebiegniemy się po telefonach". Inny informował słucha­czy w nie mniej „poprawnym" języku: „pisali o tej refor­mie w gazecie dlatego, że słuchacze chcieli wszystko wie­dzieć". Powyższe błędy wychwycili uczniowie jednego z li­ceów warszawskich.

Cytat Dnia!

“
Okres przekwitania

Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiączkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które się dokonują w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jaje­czek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzą tylko w samych jajnikach, dotyczą one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narządów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”