Kształcenie mowy

Kształcenie barwy wymowy

Podobnie jest z mową. Barwa każdego głosu ludzkiego odznacza się swoistymi cechami. Po niej poznajemy głosy członków rodziny, znajomych, kolegów, przyjaciół. Akcent z kolei jest czymś, co wyróżnia w wyrazie pew­ną sylabę (akcent wyrazowy) lub pewien wyraz w zdaniu (akcent zdaniowy, inaczej logiczny). Od akcentu wyrazo­wego nie zależy znaczenie wyrazu, natomiast od tego, który wyraz w zdaniu zaakcentujemy, czyli wymówimy z przyciskiem, zależy sens całej wypowiedzi. Prawidło­wość tę można prześledzić na przykładzie jakiegokolwiek zdania. Poza wymienionymi typami akcentu mamy w języku polskim także akcent emocjonalny, który wyraża uczucia mówiącego i najczęściej polega na przedłużeniu jakiejś głoski, np. „Złowiłem taaaką rybę!". Ten rodzaj akcentu spotykany jest w mowie potocznej w czasie opowiadania, głośnego czytania utworów itp. Akcent wyrazowy, polegający — jak już powiedzieliśmy — na wyróżnianiu pewnej sylaby w wyrazie, jest u nas, podobnie jak w języku czeskim czy francuskim, stały i spoczywa na przedostatniej sylabie (w czeskim na pierw­szej, we francuskim na ostatniej). Istnieją jednak pewne odstępstwa od tej zasady i stąd biorą się spory w rodzi­nach, w grupach rówieśniczych, a nawet w szkole. Najczęstsze są nieporozumienia w odniesieniu do wyra­zów obcego pochodzenia, które tradycyjnie zachowują ak­cent taki, jaki miały w języku, z którego zostały zapoży­czone (np. uniwersytet). Wyraźna dziś tendencja do akcentowania — wbrew zwy­czajowi — zawsze sylaby przedostatniej, cechuje głównie młodzież, mimo, że nauczyciele w szkołach dość szczegóło­wo omawiają obowiązujące w języku polskim zasady. War- to więc, by osoby imające codzienny kontakt z młodzieżą (rodzice, wychowawcy) same były w pełni świadome, co jest w języku dobre, a co złe, co należy utrwalać i kulty­wować, a co tępić. Trzeba sięgnąć do zapomnianych już czę.sto prawideł wyuczonych w szkole, zwłaszcza tych pod­stawowych. W odniesieniu do akcentu warto wiedzieć, że: w formach czasu przeszłego czasowników zakończo­nych ruchomą końcówką ,,-śmy", ,,-ście" akcent pada na trzecią sylabę od końca (tak jakby tej końcówki nie było), a więc mówimy chodziliśmy, byliśmy, wybieraliśmy; w formach trybu przypuszczającego czasowników z końcówkami „-byśmy", „--byście" akcent pada również tak, jakby tych końcówek nie było, a więc na sylabę czwartą od końca, np. przygotowalibyśmy, zrobilibyście, kłamali­byśmy; w wyrazach pochodzenia obcego zakończonych na ,,-yka", ,,-ika" oraz w formach przypadków zależnych wy­razów obcego pochodzenia, zakończonych na ,,-yk", ,,-ik", akcent pada na trzecią sylabę od końca. Mówimy zatem: gramatyka, logika, polityka, matematycy, plastycy, che­micy.' Tu właśnie jest przedmiot sporu. Młodzi ludzie, powo­łując się na różne przypadkowe autorytety, akcentują we wszystkich wymienionych przypadkach sylabę przedostat­nią, co daje efekt żałosny. Starsze pokolenie usiłuje kory­gować to, często jednak z niewielkim skutkiem, zwłaszcza gdy środki masowego przekazu nagminnie popełniają błę­dy, nie tylko zresztą w akcentowaniu. Wyrazy i zdania wypowiada się również z określoną intonacją, która jest wyrazem stosunku osoby mówiącej do treści wypowiedzi. Treść wypowiedzi zdaniowej może wy­rażać twierdzenie, pytanie, przeczenie, gniew, satysfakcję, prośbę. Niektóre znaki przestankowe informują nas ogólnie o przebiegu intonacji, na przykład: znak zapytania — into­nacja wznosząca się; kropka — koniec myśli, a więc obni­żenie głosu; przecinek — intonacja rosnąca lub zawieszenie głosu; średnik — zniżenie głosu itp. W instrumentach muzycznych wyróżnia się ich barwęr która między innymi uzależniona jest od rezonatorów. Intonacja wykorzystywana jest jako środek wyrażania myśli i uczuć wzniosłych, radosnych, smutnych. Myśli po­ważne wypowiada się na ogół głosem .niskim, wesołe — podwyższonym. Intonacja w wypowiedziach zdaniowych ma wpływ na wymowę, a im większe jej zróżnicowanie, tym jest łatwiejsza do zrozumienia, lepsza i ciekawsza pod względem technicznym. Te podstawowe wiadomości o słowie mówionym i sposo­bach jego przekazywania potrzebne są każdemu człowie­kowi, a tym bardziej młodzieży, zwłaszcza że nie napotyka ona zbyt wielu pozytywnych wzorów mówienia w swym otoczeniu. W innych kategoriach ujmowane jest słowo pisane. Uwa­ża się, że słowo mówione jest ulotne, ma krótkie trwanie, a pisane jest zachowane w poezji, literaturze pięknej, nau­kowej. Podkreśla to maksyma starożytnych: „ Verba volant, scripta manent" (dosłownie: słowa ulatują, pismo pozosta­je). W myśl owej maksymy słowo mówione przekazuje sztuka aktorska. Towarzyszy temu ogromny wysiłek — gdy zaś kurtyna spadnie, kończy się praca aktorska. Słowa pisanego mamy w obfitości, a książka stała się to­warzyszem ludzkości od wieków. Argentyński poeta i pisarz współczesny Jorge Louis Borghes*) tak napisał o książce, w której zawarte są utrwalone w ten sposób słowa: „...Spośród różnych instrumentów człowieka najbardziej zdumiewającym jest książka. Pozostałe są przedłużeniem ciała. Mikroskop, teleskop są przedłużeniem jego wzroku; telefon — głosu, następnie mamy pług i szpadę — prze­dłużenie ramienia. Ale książka jest czymś innym. Książka stanowi przedłużenie pamięci i wyobraźni człowieka. (...) Książka jest formą szczęścia. Mówi się o malejącym zna­czeniu książki; sądzę, że to niemożliwe. Ktoś zapyta, jaka może być różnica między książką a czasopismem lub płytą. Różnica polega na tym, że czasopismo się czyta, by za­pomnieć; jest to coś mechanicznego i przez to powierzchow­nego. Książkę czyta się dla pamięci". To fragment wypowiedzi wybitnego pisarza na temat słowa pisanego — książki, zawierającej tyle piękna, które wzbogacić może każdego, jeśli ją otworzy i przeczyta. Po swojemu ją zinterpretuje i przyswoi jej treść, poszerzy za­sób swego słownictwa. Troskliwi rodzice czytają małym dzieciom książki ..na dobranec" z literatury dziecięcej, odpowiedniej do ich po­ziomu, możliwości percepcyjnych i zainteresowań maluchów. Czynili to dawniej ich rodzice, dziadkowie. Nie tylko dzieci pamiętają treść bajek lub opowiadań, ale słuchają i zapa­miętują brzmienie słów, prawidłową wymowę każdego wy­razu. To jest niezmiernie cenne i ważne dla rozwoju mowy. Nie tylko czytanie utworów literackich ma wpływ na umiejętność porozumiewania się słownego, wymowę, słow­nictwo dzieci. Rozmowy prowadzone w rodzinie, nie tylko w obecności młodszych, ale i starszych dzieci, stwarzają płaszczyznę porozumiewania się. Wyjaśnianie kwestii spor­nych w domach, wzajemne dzielenie się przeżyciami i opo­wiadanie o wydarzeniach dnia są doskonałą okazją do pro­wadzenia rozmów, w czasie których zwraca się uwagę na poprawne słownictwo, prawidłowe formułowania zdań, wy­mowę każdego wyrazu. Jednocześnie dzieci uczą się prowa­dzenia rozmów, dzięki którym dom tętni życiem, radością, stwarza poczucie bezpieczeństwa w spokojnej, pełnej wza­jemnego zrozumienia i życzliwości atmosferze. Jeśli brak takiego nawyku, to trzeba go jak najszybciej wykształcić i wprowadzić do każdego domu.

Cytat Dnia!

“
Okres przekwitania

Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiączkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które się dokonują w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jaje­czek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzą tylko w samych jajnikach, dotyczą one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narządów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”