Wychowanie
Dynamiz wychowania
Definicja ramowa wychowania jako określenie syntetyczne, łączące w sobie elementy definicji działaniowych (prakseologicz-nych), rozwojowych (ewolucyjnych), warunkujących (sytuacyjnych) i wytworowych (adaptacyjnych) całkuje w sobie poznane formy ujęcia: a) wychowania jako czynności urabiania, b) wychowania jako swobodnego rozwoju, c) wychowania jako oddziaływania sytuacji wychowawczych oraz d) wychowania jako wytworu. Na skutek tego połączenia zawiera ono także podstawowe składniki wychowania, które są dynamicznymi siłami, działającymi we wszechstronnym rozwijaniu człowieka. Do tych sił-dynamizmów należą: 1 — społeczne działanie wychowawcze, które stara się pokierować 2 — naturalnym rozwojem wychowanka, a to przez 3 — wychowawcze zbliżenie wychowanka do ideału nowego człowieka oraz przez 4 — ukształtowanie jego postawy wobec przyszłego, nieznanego jeszcze dokładnie, życia. Przejdźmy z kolei do bardziej szczegółowej analizy wymienionych składników wychowania. Najbardziej podstawową siłą, działającą w wychowaniu, jest pęd życiowy do naturalnego, psychologicznego rozwoju organizmu. Pęd ten nazywamy w pedagogice biosem (gr. bios — życie). Na podstawie odziedziczonej konstytucji budowy ciała, systemu nerwowego i systemu hormonalnego w organizmie po rodzicach i szeregu pokoleń przodków bios wyraża się w rozmachu życiowym (biotonus), który może być od przyjścia dziecka na świat bardzo silny, intensywny, odporny na czynniki stresowe, żywotny i plastyczny albo przeciwnie może być słaby i nikły. Na siłę biosu więc danej jednostki składają się dane wyposażenia dziedzicznego, związane, np. z rozdzieleniem się lub nie chromosomów (mongolizm wykazuje 47 chromosomów zamiast normalnych 46), z prawidłowością działania enzymów (w małżeństwach krewniaczych upośledzenie umysłowe dziecka spowodowane fenyloketonurią jest nabytym zatruciem pod wpływem niewłaściwego pożywienia), z zetknięciem się przeciwciał we krwi (czynnik Rh) itp. Ale obok dziedziczenia biologicznego działa także w biosie dziedziczenie dyspozycji psychicznych, np. talentów i zdolności (np. w rodzinach Bachów, Strausów zdolności muzyczne, w rodzinie Bernouillich — matematyczne) lub upośledzenia i zwyrodnienia moralnego (rodzina Jukes, Kalli-kak. Z biosem więc wiążą się wszelkie stany somatyczne i psychiczne w zakresie normalnych reakcji i ich zaburzeń oraz utrzymywania równowagi zdrowia tak fizjologicznego, jak i psychicznego. Współcześnie nauka dąży do zmierzenia siły biosu w organizmie (biometria). Bios więc ukształtowany przez stan tężyzny biologicznej szeregu pokoleń genealogicznych jako naturalny psychoorganiczny rozwój każdej jednostki, odbywający się niezależnie od naszej woli, stanowi fundamentalną siłę dynamiczną, napędową całego procesu wychowawczego. Jednakże siła biosu, wynikająca z instynktu samozachowawczego i rozrodczego, z popędów i namiętności, jest zawsze żywiołowa i ślepa, wymaga przeto ujęcia w łożysko i pokierowania jej energii do właściwych celów. Pomimo swej żywiołowości siła popędu życiowego od początku istnienia człowieka zależy od pomocy i opieki wychowawczej, czyli od społecznego działania wychowawców (rodziców, nauczycieli), które znów jest unormowane zwyczajami i obyczajami życia określonego społeczeństwa. Ten potężny nurt życia społecznego stara się pokierować biosem jednostki do własnych celów i podporządkować ją obowiązującym w danym zbiorowisku normom zwyczajowym, moralnym, estetycznym, jak np. przez krępowanie stóp dziewcząt na „złote lilijki" w dawnych Chinach lub wydłużanie szyi dziewczętom przez nakładane obręcze u plemion afrykańskich, przez tatuowanie ciała chłopców. Tę właśnie siłę społeczną obyczajowości i moralności zbiorowej, urabiającą kształt biosu przy pomocy przymusu, nacisku, presji opinii publicznej, kontroli, satyry, sankcji karnych itp. form życia społecznego, nazywa się w pedagogice etosem (gr. ethos — obyczaj, przyzwyczajenie).19 Moc etosu polega na poziomie moralności grup rodzinnych, szkolnych, zawodowych czy szerszych organizacji — narodowej i państwowej. Poziom ten jest bardzo różny, lecz obecnie daje się mierzyć naukowo przy pomocy metod socjometrii. Etos działa na bios przede wszystkim przez stwarzanie sytuacji wychowawczych w środowiskach społecznych, w rodzinie, szkole, grupie koleżeńskiej, zawodowej itp., w których obowiązują określone wzorce postępowania, odgrywanie ról zgodnie z metodami społecznymi, np. dobrego syna, ucznia, rzemieślnika, obywatela itd. W sytuacjach wychowawczych wytwarza się poczucie powinności, obowiązku, odpowiedzialności w postępowaniu, związanym z solidarnością grupową i upodobnieniem się przez naśladownictwo innych (konformizm, np. mody). W sytuacjach społecznych zaś dzięki stosunkom grupowym i międzygrupowym kształtuje się etos pracy i zabawy, samorządu i zależności, stosunków między ludźmi i pomiędzy płciami, etos nauki, sztuki i kultury. Na skutek działania etosu w różnorodnych dziedzinach życia następuje w wychowaniu tzw. dziedziczenie społeczne lub kulturalne, o wiele ważniejsze dla rozwoju człowieka aniżeli biologiczne. Dziedziczenie społeczne jest nabywaniem drogą uczenia się przy pomocy mowy, pisma, druku, radia, obrazów filmowych i telewizji, czyli tzw. środków informacji masowej wszelkiego rodzaju wykształcenia, na które składają się wiedza naukowa, postawy religijne, moralne i estetyczne, gusty, sposoby odżywiania się, ubierania, odnoszenia się do innych, zachowania się i postępowania. W ten sposób następuje więc pod wpływem siły etosu przyswojenie przez rozwijającą się jednostkę całego dorobku kultury, realizuje się wejście wychowanka do wspólnoty grupowej tradycji, historii, języka, obyczaju, narodowości, dalej zaś dokonuje się przystosowa-ie społeczne jednostki i przysposobienie jej na pełnoprawnego złonka społeczności. Warunkiem jednakże normalnego przebiegu tej asymilacji i adaptacji społecznej jest zdrowie biosu, czyli brak zaburzeń i nienormalności, jak np. niedorozwój umysłowy. Etos więc jako społeczne działanie pokoleń dojrzałych na młodociane tworzy łożysko dla naturalnego rozwoju jednostek, które mają się przystosować do ogólnego porządku współżycia społecznego, szczególnie zaś do jego obyczajowości i poziomu moralnego, co razem stanowi proces uspołecznienia jednostki, czyli socjalizację.Jednakże nawet zupełnie zdrowy biologicznie i psychicznie wychowanek może, jak wiemy, ulec wykolejeniu wychowawczemu, gdy wejdzie w środowisko demoralizujące i deprawujące moralnie, czasami pod wpływem szerzonej tzw. kultury masowej, żerującej niekiedy na najniższych instynktach tłumu i zwyrodniałego biosu. Wobec takiego zagrożenia w kształtowaniu biosu przez etos nie może zabraknąć korygującego działania wychowawczego, nastawionego w kierunku szlachetnych ideałów. Etos bowiem grup społecznych dotyczy przeciętnych uznanych przez otoczenie wzorów postępowania, np. dobrego ojca czy matki, syna czy córki, pracownika lub przełożonego itd. Wychowawcy natomiast mają wyprowadzić wychowanka z tego stanu natury i przeciętności do wyższej kultury, mają zbliżać go do ideału, doskonalić we wszechstronnym rozwoju, aby na tej drodze przekształcić także całe społeczeństwo. Takie prowadzenie wzwyż nazywa się w pedagogice psychagogią, siłę zaś tego działania moralnego i umysłowego autorytetu wychowawców, jako ludzi najlepszych danego społeczeństwa i środowiska, którzy powinni być „ludźmi dobrze wychowanymi" — będziemy analogicznie nazywali agosem (gr. ago — prowadzę). Siła prowadząca agosu da się dzisiaj wymierzać przy pomocy odpowiednich skal, określających oddziaływanie wychowawcze, np. szkoły czy domu. Zależnie więc od swej wielkości może skutecznie przyczynić się do tego, że wychowanek wzniesie się ponad swoje popędy biosu i ponad przeciętność etosu grupowego, a to przez samopa-nowanie siebie i przez kulturę duchową. W ten sposób agos wychowawców, kierujący rozwojem wychowanka stanowi trzecią siłę wychowania, podnoszącą i uszlachetniającą młode pokolenia, rozwijając je osobowo jako dojrzałe osobowości w procesie personalizacji.“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiączkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które się dokonują w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzą tylko w samych jajnikach, dotyczą one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narządów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”